Γράφει ο Ιωάννης Α. Σαρσάκης (Καστροπολίτης)
Μελετώντας την αρχαία Ελληνική Γραμματεία, εντύπωση προκαλούν οι πολλές και ενδιαφέρουσες απόψεις των Ελλήνων σοφών για τη Δημοκρατία, λόγω του ότι δεν έπαψαν ποτέ να είναι επίκαιρες. Το γεγονός αυτό δεν είναι τυχαίο, διότι ως ανήσυχα πνεύματα που ήταν, είχαν ασχοληθεί συστηματικά με πάρα πολλά θέματα που αφορούν την πολιτεία, τον πολίτη, και τα πολιτεύματα.
Ο ελληνισμός άλλωστε δεν έπαψε ποτέ να φιλοσοφεί καθ΄ όλη τη διαχρονία του. Σε όλες τις εποχές οι απόγονοι αντέγραφαν και διέσωζαν τα έργα των προγόνων τους, τα οποία σχολίαζαν και προσάρμοζαν στα νέα δεδομένα της κάθε εποχής. Βέβαια είναι γεγονός ότι πολλά από τα συγγράμματα των αρχαίων Ελλήνων έχουν χαθεί λόγω κατακτητών, φυσικών καταστροφών και άλλων αιτιών, παρόλα αυτά έχουν διασωθεί πολλά κείμενα, τα οποία έχουμε τη δυνατότητα να μελετάμε και στην εποχή μας.
Ένας από τους πολυγραφότατους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους είναι και ο Πλούταρχος. Ο ενάρετος Χαιρωνεύς φιλόσοφος, αποτελεί μια εξέχουσα προσωπικότητα της παγκοσμίου φιλοσοφίας. Έζησε από το 45 έως το 120 μ.Χ. εμπλουτίζοντας με πάρα πολλά κείμενα την αρχαία ελληνική γραμματεία. Ο Πλούταρχος ήταν θαυμαστής κατά κύριο λόγο του Πλάτωνος, και εμπνεόμενος απ΄ αυτόν, ασχολήθηκε και με την ηθική και παιδευτική υπόσταση του ανθρώπου αλλά και της πολιτείας.
Από το έργο του “ΤΩΝ ΕΠΤΑ ΣΟΦΩΝ ΣΥΜΠΟΣΙΟΝ” μπορούμε να διδαχθούμε πολλά πράγματα περί δημοκρατίας, τα οποία ισχύουν βεβαίως και στη σημερινή εποχή. Παρακάτω θα δούμε αποσπασματικά (από το εν λόγω κείμενο), το πώς εννοούσαν οι προγονοί μας τη Δημοκρατία και τι πρέπει να προσέξουμε για να διασφαλίσουμε την ορθή λειτουργία της.
Ο Σόλων ο Αθηναίος ερωτώμενος στο συμπόσιο για το θέμα αυτό είπε: «σε μία σωστή Δημοκρατία πρέπει όταν και όσοι δεν αδικούνται να καταγγέλλουν και να ζητούν την τιμωρία αυτών που αδίκησαν». Αυτή είναι η άποψη του σοφού νομοθέτη, την οποία ευκόλως αντιλαμβανόμαστε ως νόημα και ως σημασία. Ο Σόλων υποδεικνύει τον ενεργό ρόλο που πρέπει αυτεπάγγελτα να αναλαμβάνουν οι πολίτες σε μία δημοκρατία, μη περιμένοντας μόνο την επέμβαση των οργάνων της, η οποία μπορεί και να μην γίνει ποτέ.
Δεύτερος, ο Βίας ο Πριηνεύς τοποθετήθηκε λέγοντας: «άριστη Δημοκρατία είναι εκείνη στην οποία όλοι φοβούνται το νόμο, όπως φοβούνται κάποιοι τον τύραννο». Ο Βίας τονίζει με ξεκάθαρο τρόπο, την προσοχή και το σεβασμό (φόβο) που πρέπει να δείχνουμε στην τήρηση των νόμων, καθώς και στους θεσμούς μιας πολιτείας. Ονομάζει μάλιστα την Δημοκρατία αυτή «άριστη» διότι αν μία δημοκρατία δεν τίθεται στα χέρια των αρίστων πολιτών, τότε καταλήγει ή στην ασυδοσία ή στην τυραννία.
Ακολούθως ο Θαλής ο Μιλήσιος ανέλυσε: «τέλεια Δημοκρατία είναι αυτή πού δεν έχει ούτε πολύ πλούσιους ούτε πολύ φτωχούς πολίτες». Πώς μπορεί μία κοινωνία να θεωρηθεί δημοκρατική αν υπάρχουν τεράστιες οικονομικές και συνάμα ταξικές διαφορές, εξάλλου μία γενική άποψη των αρχαίων Ελλήνων, ήταν ότι το πολύ χρήμα κερδίζεται με πονηριά και δόλο, τα νεοελληνικά παραδείγματα μας το επιβεβαιώνουν.
Έπειτα ο Ανάχαρσης ο Σκύθης πήρε το λόγο αναφέροντας τα εξής: «εκείνη (η δημοκρατία) που ενώ σε όλα τα άλλα επικρατεί ισότητα η υπεροχή κρίνεται με βάση την αρετή και η κατωτερότητα με βάση την κακία». Πάντα σε κάποιο κοινωνικό σύνολο υπάρχουν οι άνθρωποι που υπερέχουν και διαχειρίζονται τις τύχες των συμπολιτών τους. Μέγα και διαχρονικό ζητούμενο, είναι οι άνθρωποι αυτοί να υπερέχουν για την αρετή τους. Για να αναλαμβάνουν τα ηνία μιας κοινωνίας οι ενάρετοι πολίτες, θα πρέπει να λειτουργεί (στην κοινωνία) κατά κύριο λόγο οργανωμένη και θεσμική παιδεία. Μόνο μέσω της σωστής παιδείας, μπορούν να ενταχθούν στην πολιτεία ενεργοί και φιλοσοφικά σκεπτόμενοι πολίτες, οι οποίοι θα έχουν ως πρόταγμα τον σεβασμό προς τον Θεό και τον συνάνθρωπο. Διότι κατά τον Πλάτωνα η φιλοσοφία είναι η επιστήμη των ελευθέρων και κατά τον Ψαλμό, αρχή σοφίας φόβος Κυρίου.
Πέμπτος, ο Κλεόβουλος ο Λίνδιος είπε ότι: «συνετή Δημοκρατία είναι εκείνη που οι πολιτευόμενοι φοβούνται πιο πολύ τον ψόγο παρά τον νόμο», και όπως λέει και ο Αριστοτέλης το ωραιότερο χρώμα είναι το χρώμα της ντροπής, από την οποία απορρέει η αξιοπρέπεια. Τι χειρότερο από έναν πολιτικό που δεν είναι αξιοπρεπής και δεν ενδιαφέρεται για τον ψόγο των συμπολιτών του, τότε πώς είναι δυνατόν να σέβεται το νόμο και τους συνανθρώπους του, στη σημερινή εποχή τα παραδείγματα άπειρα.
Ο Πιττακός ο Μυτιληναίος πήρε το λόγο έκτος στη σειρά, αναφέροντας για τη δημοκρατία τα εξής: «πρέπει να είναι εκείνη (η Δημοκρατία) όπου δεν επιτρέπεται στους κακούς να ασκούν εξουσία και στους καλούς να μην την ασκούν». Για να μπορούν οι πολίτες να αντιλαμβάνονται τους κακούς από τους καλούς, θα πρέπει να ισχύουν όλα τα ανωτέρω περί παιδείας και αρετής. Δεν αρκεί όμως να περιορίζουμε τους κακούς από την άσκηση της εξουσίας, αλλά θα πρέπει να μην αφήνουμε όπως λέει και ο Μυτιληναίος σοφός, να απέχουν από αυτήν και οι καλοί. Σήμερα δυστυχώς η πολιτική κατάσταση που επικρατεί στη χώρα μας, απωθεί τους τίμιους και ενάρετους ανθρώπους να ασχοληθούν με τα κοινά.
Τελευταίος, ο Χίλων ο Λακεδαιμόνιος, τοποθετήθηκε λέγοντας ότι: «άριστη πολιτεία είναι εκείνη που ακούει πιο πολύ τους νόμους και πιο λίγο τους ρήτορες», διότι θύμα του κάθε εύγλωττου ρήτορα και δημαγωγού μπορεί να πέσει μόνο αυτός που δεν του δόθηκε η ευκαιρία να καλλιεργηθεί η σκέψη του, και κατά συνέπεια δεν διδάχθηκε να σέβεται και να τηρεί τους νόμους. Με αποτέλεσμα, από ενεργός πολίτης να καταλήγει (μέσω της δημαγωγίας), σ’ έναν άβουλο οπαδό, κομμάτι δηλαδή ενός χειραγωγούμενου όχλου.
Οι σημερινοί νεοέλληνες, ως απόγονοι των εμπνευστών της Δημοκρατίας πρέπει να αναρωτηθούμε, τι είναι τελικά η Δημοκρατία: μία σύνθετη λέξη; ένα πολίτευμα; μια “καραμέλα”; ένα αποκύημα της φαντασίας;
Αυτό όμως που σίγουρα δεν είναι η Δημοκρατία, είναι ότι δεν αποτελεί κάποιο ποιοτικό ή ποσοτικό μέγεθος, όπως κατά καιρούς ακούμε να την αποκαλούν πολιτικοί και δημοσιογράφοι, αναφερόμενοι σε πολύ ή λίγο Δημοκρατία, σε καλή ή κακή Δημοκρατία, σε έλλειμμα ή πλεόνασμα Δημοκρατίας κλπ. Θα πρέπει να καταλάβουμε ότι Δημοκρατία ή υφίσταται ή δεν υφίσταται, και όταν ως πολίτες προτάσσουμε το συνολικό – συλλογικό συμφέρον και διεκδικούμε μια σωστή παιδεία τότε υφίσταται, αν όμως είμαστε βουτηγμένοι στα προσωπικά και κομματικά μας (υπό οποιαδήποτε έννοια) συμφέροντα, τότε σίγουρα δεν υφίσταται.
