“Τι θα ήταν η Αλεξανδρούπολη χωρίς τον σιδηρόδρομο;
Δε θα ήταν… Μπορεί και να μην υπήρχε!”
Ελένη Σκάβδη
της Ουρανίας Πανταζίδου
Λένε ότι η Αλεξανδρούπολη (Δεδέαγατς) κατοικήθηκε από μια πανσπερμία φυλών. Ομάδες ανθρώπων που έτρεξαν από παντού, καθώς έβλεπαν ότι με τη χάραξη των σιδηροδρομικών γραμμών ανέτειλε μια νέα γη της επαγγελίας. Έτσι θα καταφθάσουν στη Θρακική γη κάτοικοι από την κοντινή Μάκρη, τη Μαρώνεια, την Αίνο αλλά και τη Μακεδονία, τα νησιά, την Ήπειρο. Το ανθρώπινο μωσαϊκό συμπλήρωναν Οθωμανοί, Βούλγαροι, Αρμένιοι καθώς και Φραγκολεβαντίνοι κ.α.
 |
| Περιοδικό “Ο Φάρος της Αλεξανδρούπολης” https://alexandroupolites.gr |
Έχοντας ως οδηγό τις εφημερίδες “Ηπειρωτικός Αγών” και “Μακεδονία” αντίστοιχα, θα προσπαθήσω να καταγράψω μια από τις πρώτες ομάδες εποίκων που εγκαταστάθηκαν στην τότε μικρή αναδυόμενη πόλη. Τους Ηπειρώτες.
Ο Ευθύμιος Τζάλλας, διευθυντής της εφημερίδας “Ηπειρωτικός Αγών” καταγράφει τον Οκτώβριο του 1936 την εγκατάσταση των Ηπειρωτών συμπατριωτών του στη Μακεδονία και τη Θράκη και το πως επηρέασαν τη ζωή πνευματικά, κοινωνικά, εμπορικά κι εθνικά. Επίσης μας δίνει κάποιες πληροφορίες για τους πρώτους Ηπειρώτες στο Δεδέαγατς.
Το Νοέμβριο του ιδίου έτους η εφημερίδα “Μακεδονία” θα δημοσιεύσει άρθρα του δημοσιογράφου Γιάννη Ταχογιάννη για την Αλεξανδρούπολη, η οποία, όπως γράφει, θα μπορούσε να γίνει η Ελληνική Ντωβίλ (Γαλλικό θέρετρο).
Επίσης η εφημερίδα δημοσιεύει και το άρθρο του ανταποκριτή από την Αλεξανδρούπολη Α. Πάντζιου, το οποίο έχει τη δική του αξία.
Θα ξεκινήσω από την εφημερίδα “Ηπειρωτικός Αγών“.
Ο διευθυντής της εφημερίδας Ευθύμιος Τζάλλας θα ξεκινήσει το οδοιπορικό του για την Αλεξανδρούπολη. Φθάνοντας από τα Ιωάννινα, έπειτα από 25 ώρες ταξίδι θα τον υποδεχθούν οι συμπατριώτες του Ναπολέων Πατσούκας από τα Άνω Σουδενά καθώς και ο Χρ. Κολοκυθάρης από την Σαγιάδα. Και οι δυο ήταν υπάλληλοι των ΤΤΤ, δηλ. της Διεύθυνσης Τηλεφωνίας, Ταχυδρομείων και Τηλεγραφίας.
Στη συνέχεια γράφει για την υπογραφή της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου και την κατάληψη του Δεδέαγατς από τους Ρώσους. Όπως γράφει, οι Ρώσοι θ΄ αντιληφθούν τη μεγάλη στρατηγική θέση που είχε εκείνη η μικρή πόλη για τα σχέδια της αυτοκρατορίας τους. Έτσι θα εκπονήσουν σχέδιο ανοικοδομήσεως της πόλης. Η έκτοτε ύπαρξη σχεδίου θα συντελέσει ώστε η Αλεξανδρούπολη να παρουσιάζει ρυμοτομική όψη ευρωπαϊκής πόλης.
Ο αρθρογράφος στο αφιέρωμά του ανατρέχει στη γέννηση του Δεδέαγατς, που όπως γράφει, πριν 70 περίπου χρόνια, πριν τη χάραξη του σιδηρόδρομου, ήταν ένα ασήμαντο χωριό. Τότε υπήρχε εκεί μόνο ένα χάνι στο οποίο στάθμευαν ταξιδιώτες. Η γύρω περιοχή ήταν γεμάτη θάμνους και παλιούρια (παλιούρια = μικρά δέντρα που μπορούσαν να φτάσουν σε ύψος 2-3 μέτρων).
Την περίοδο εκείνη εγκαταστάθηκαν εκεί οι πρώτοι Ηπειρώτες. Ο Αθ. Γυθόπουλος, οι Πουλιδαίοι και Γουδαίοι από το χωριό Λάιστα. Στη συνέχεια θ΄ ακολουθήσουν και άλλοι όπως ο Παπαστεργίου, οι αδελφοί Πάντζου και Καραλή από το ίδιο χωριό, ο Πρωτόπαππας από το Πάπιγκο, οι αδελφοί Μηλιώνοι από τα Ιωάννινα κ.α.
Σύμφωνα πάντα με τον αρθρογράφο, μετά το Ρωσοτουρκικό πόλεμο σχηματίστηκε στο Δεδέαγατς η πρώτη Ηπειρώτικη παροικία με συμμετοχή στα κοινά, εκκλησίες και σχολεία, όλα αυτά έως το 1911. Μάλιστα προσθέτει ότι ο Περικλής Μηλιώνης με καταγωγή από τα Ιωάννινα υπήρξε Δήμαρχος πολλές φορές, διοικώντας άριστα, με πνεύμα νοικοκυροσύνης και πολιτισμού. Κυρίως εκτιμήθηκε η στάση του απέναντι στον Μουτεσαρίφη, ο οποίος κρατούσε παράνομα 4.000 χρυσές οθωμανικές λίρες.
Το όνομα του Περικλή Μηλιώνη το συναντάμε το 1905 όταν ήταν Δήμαρχος του Δεδέαγατς.
 |
| Εφημερίδα “ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΙΣ”, Μάιος 1905 |
Επίσης ο Ευθύμιος Τζάλλας κάνει αναφορά και στο μεγάλο αλευρόμυλο των αδελφών Πρωτόπαππα, στον οποίον έβαλαν φωτιά οι Βούλγαροι, όταν μετά τον Βαλκανικό Πόλεμο υποχρεώθηκαν από τον ελληνικό στρατό να εγκαταλείψουν τη Μακεδονία και τη Θράκη.
Κλείνοντας μας πληροφορεί ότι στο σιδηροδρομικό σταθμό τον αποχαιρέτησαν συμπατριώτες του και ότι διασχίζοντας το τρένο τη μεγάλη κοιλάδα της Ροδόπης, θα περάσουν από το σταθμό “Ποταμός”, όπου υπάρχουν οι πηγές που υδροδοτούν την πόλη.
Το αφιέρωμά του στην Αλεξανδρούπολη μπορεί να είναι σύντομο, όμως μέσα σε λίγες γραμμές μας παρέχει κάποιες σημαντικές πληροφορίες.
 |
| Η κεντρική πλατεία της Αλεξανδρουπόλεως, 1936 |
Εφημερίδα “Μακεδονία”: Γράφουν ο δημοσιογράφος Γιάννης Ταχογιάννης και ο ανταποκριτής από την Αλεξανδρούπολη Α. Πάντζιος, Νοέμβριος 1936
Ο δημοσιογράφος Γιάννης Ταχογιάννης θ΄ αναφέρει κι εκείνος στο άρθρο του ότι το Δεδέαγατς οφείλει την ύπαρξή του στην κατασκευή του σιδηρόδρομου. Έως τότε στην περιοχή ήκμαζαν η Αίνος και η Μάκρη και όπως γράφει ο αρθρογράφος, την πρώτη (Αίνο) δεν μπόρεσε να την… φάει λόγω απόστασης, έφαγε όμως τη δεύτερη. Η Μάκρη με το γραφικό, ποιητικό λιμανάκι της, με τις γοητευτικές ομορφιές της σιγά-σιγά έσβησε, παρήκμασε και κατάντησε απλό θέρετρο της Αλεξανδρούπολης.
(Να σημειώσω εδώ ότι έως το 1874 τις ακτοπλοϊκές μεταφορές εξυπηρετούσε εκτός από την Αίνο και το λιμάνι της Μάκρης, όπου ήταν εγκατεστημένη και η Διοίκηση. Το Μάιο του ιδίου έτους, με την κατασκευή του λιμανιού του Δεδέαγατς, θα μεταφερθεί εκεί και η Διοίκηση (www.alexpolisonline.com/2021/01/1878.html).
Οι πρώτοι άποικοι, όπως γράφει η εφημερίδα ήταν από την Αίνο, δυο – τρεις οικογένειες από την Αδριανούπολη αλλά οι πιο πολλοί ήταν από την ξενιτιά. Οι περισσότεροι πρώτοι άποικοι ήταν από την Ήπειρο. Ακόμη και ο πρώτος δήμαρχος ήταν Ηπειρώτης:
«Και ο πρώτος Δήμαρχός της Ηπειρώτης ήταν κι αυτός. Και ζει ακόμα. Ονομάζεται Αντώνης Στεργίου (Παπαστεργίου) και είναι ηλικίας 110 ετών. Βρίσκεται στην Ήπειρο, όπου πήγε ν΄ αφήσει τα κόκαλα στη γενέτειρα. Ένας ακόμη Μαθουσάλας».
Ο ανταποκριτής Α. Πάντζιος
Ο Α. Πάντζιος στο δικό του δημοσίευμα αναφέρεται σ΄ έναν υπερήλικα άπορο της Αλεξανδρούπολης και για τη βοήθεια που είχε αναγκαστεί να ζητήσει από το Δήμο, για τροφή και για να ράψει το ρούχο για την τελευταία κατοικία…
Ο άνθρωπος εκείνος, όπως μας πληροφορεί ο αρθρογράφος ήταν ο πρώτος Δήμαρχος του Δεδέαγατς, όταν η πολίχνη εκείνη δεν είχε πάνω από 2.000 κατοίκους. Ο Ηπειρώτης Αντώνης Παπαστεργίου (ή Στεργίου) άλλοτε νοικοκύρης έμπορος, στα τελευταία χρόνια της ζωής του θα βρεθεί να ζητά τη βοήθεια του Δήμου της Αλεξανδρούπολης.
Με την αίτησή του στο Δήμο, εκτός από το βοήθημα που ζητούσε, θ΄ αναφέρει και κάποια γεγονότα του Δεδέαγατς, όπως εκείνος τα έζησε. Έτσι θα μάθουμε ότι κατά την οκταετή δημαρχία του θα γίνει η δεντροφύτευση της πόλης και ότι ήταν αυτός που πρωτοστάτησε σε ένα δημοψήφισμα, με το οποίο ο λαός της Αλεξανδρούπολης ήθελε να ζει υπό Οθωμανική κατοχή και προστασία και όχι Βουλγάρικη*.
Δυστυχώς ο ανταποκριτής της εφημερίδας, όπως γράφει, έψαξε για να βρει παλιούς για να μάθει περισσότερα, όμως όσους συνάντησε ήταν αρκετά μεταγενέστεροι του Παπαστεργίου. Επίσης θ΄ αναζητήσει παλιά αρχεία της πόλης, όμως θα διαπιστώσει ότι αυτά δεν υπήρχαν, είχαν καταστραφεί…
 |
| Από την επιστολή του Παπαστεργίου προς τον Δήμο |
Για την ιστορία, ο Δήμος Αλεξανδρούπολης είχε απορρίψει το αίτημα του υπερήλικα παλιού Δημάρχου, καθώς δε διέθετε σχετικό κονδύλι.
Φαίνεται ότι την περίοδο εκείνη ο Παπαστεργίου θ΄ αναχωρήσει για την Ήπειρο, για να πεθάνει στον τόπο που τον γέννησε, όπως γράφει πιο πάνω ο δημοσιογράφος Ι. Ταχογιάννης.
* Σχετικά με το παραπάνω δημοψήφισμα για το οποίο μιλά ο παλιός Δήμαρχος του Δεδέαγατς Α. Παπαστεργίου (Στεργίου), πιθανότατα εννοεί τα δραματικά γεγονότα του Ιουλίου του 1913, όταν το Δεδέαγατς, παρ΄ όλο που είχε απελευθερωθεί από τον Ελληνικό Στόλο, θα παραδοθεί τελικά στην Βουλγαρία (www.alexpolisonline.com/2017/10/blog-post_16.html).
Το ιστορικό ψήφισμα τον Ιούλιο του 1913
«Ο λαός του Δεδέαγατς και των περιχώρων μόλις απηλλάγη της βαρυτάτης και απεχθούς Βουλγαρικής κυριαρχίας συνελθών εις πάνδημον συλλαλητήριον σήμερον Δευτέρα 22 Ιουλίου και ακούσας των προς αυτόν ομιλησάντων αγορητών κ. Δ. Μαντσίδη και Εμίν Εφέντη μιά φωνή απεδέχθη και εψήφισε τάσε.
Μηδενός απολύτως εθνολογικού λόγου υφισταμένου και του Βουλγαρικού κράτους, μετά την απάνθρωπον διοίκησιν ήν εξήσκησε εφ’ ημών κατά το διάστημα της εννεαμήνου αυτού κατοχής και τας ανηκούστους θηριωδίας τας οποίας διέπραξεν ο Βουλγαρικός στρατός μη σεβασθείς ούτε θρησκείαν ούτε τιμήν, ούτε ζωήν παρά πάντα ανθρώπινον νόμον, αποδειχθέντος αναξίου να έχη υπό την εξουσίαν του ξένους προς αυτόν λαούς δηλούμεν ότι επ’ ουδενί λόγω θα δεχθώμεν την επαναφοράν της Βουλγαρικής διοικήσεως, έτοιμοι να δεχθώμεν πάσαν άλλην λύσιν.
Ικετεύομεν μετά δακρύων την Α. Μ. τον Βασιλέα ημών Κωνσταντίνον όπως μη παραδώση ημάς τους επί τόσους αιώνας ονειροπολήσαντας την σημερινήν πολιτικήν κατάστασιν, εις τους όνυχας των σφαγέων και ατιμωτών Βουλγάρων, ούς είναι ανθρωπίνως αδύνατον να αποδεχθώμεν εις το μέλλον προτιμώντες τον εκπατρισμόν ή ως είπομεν, οιανδήποτε άλλην λύσιν.
Υποβάλλομεν ευλαβώς τη Α. Μεγαλειότητι την αμετάτρεπτον ημών απόφασιν ότι εάν παρά πάντα θείον και ανθρώπινον νόμον εγκαταλειφθώμεν έρμαια της αγριότητος των βανδάλων Βουλγάρων θα κατακαύσωμεν τα πάντα και θα εκπατρισθώμεν.
Εκφράζομεν την βαθείαν ημών ευγνωμοσύνην προς τας καταλαβούσας την πόλιν ημών Ελληνικάς αρχάς επί τη προς ημάς αποδόσει πραγματικής Ελευθερίας και τω επιδειχθέντι πραγματικώς προς πάντας ανεξαρτήτως φυλής και θρησκεύματος σεβασμώ των δικαιωμάτων αυτών.
Ανατιθέμεθα εις επιτροπήν την επίδοσιν του παρόντος εις τον Διοικητήν, όπως μεταβιβάση τούτο εις την Α. Μ. τον Βασιλέα ημών ως και εις τους ενταύθα κ.κ. προξένους των Μ. Δυνάμεων με την παράκλησιν να υποβάλλωσι τούτο εις τας οικείας αυτών Κυβερνήσεις».
(Παντελής Αθανασιάδης “Το άγνωστο ψήφισμα του λαού του Δεδέαγατς το 1913, εναντίον της δεύτερης Βουλγαρικής Κατοχής” – https://sitalkisking.blogspot.com).
Τέλος να σημειώσω ότι μετοικεσίες Ηπειρωτών υπήρξαν και στις Φέρες, στην Άνθεια, στο Σουφλί, στο Διδυμότειχο, στις Σάπες, στην Κομοτηνή, στην Ξάνθη κ.α.
 |
| Οικογένειες Ηπειρωτών στις Σάπες http://oisapes.mysch.gr |
Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α)
#PressGreece
#ΜΑΤΙΕΣΣΤΟΠΑΡΕΛΘΟΝ
