Γράφει ο γιατρός-κοινωνιολόγος, ειδικός κοινωνικής ιατρικής, Διονύσης Βαλλιανάτος
Η κοινή σκέψη τείνει να συγχέει την πονηριά και την εξυπνάδα. Αλλά η πονηριά και η εξυπνάδα είναι τόσο διαφορετικές μεταξύ τους, που στην πραγματικότητα είναι δύο αντίθετα πράγματα.
Όλως περιέργως όμως, θαυμάζουμε την επιδεξιότητα εκείνων που καταφέρνουν να εξαπατήσουν, να περιφρονήσουν και να γελούν εις βάρος εκείνων που πέφτουν θύματα τους.
Η διάδοση της ανθρώπινης βλακείας –σύμφωνα πάντα με τη δική τους άποψη– δεν είναι καταστροφή. Υπάρχει όμως ένα προφανές ηθικό πρόβλημα. Όταν η νοημοσύνη συγχέεται με την πονηριά, τείνουμε να θεωρούμε τον εξαπατητή ως έναν πιο sapiens άνθρωπο, δηλαδή ένα ανώτερο είδος έξυπνου ανθρώπου και την ηλιθιότητα ως εύφορο πεδίο που πρέπει να «λεηλατηθεί».
Η πονηριά είναι μια «λογική» που πάντα στοχεύει σε έναν σκοπό, αλλά ποτέ δεν μπορεί να πάει πέρα από αυτόν τον μόνο και μοναδικό σκοπό. Υπάρχει επίσης πολλή υποκρισία στο θέμα. Όταν ο παραχαράκτης πχ., έβγαινε στην επιφάνεια, τον ονόμαζαν «πονηρό», όταν το παιχνίδι του είχε ήδη σαφώς αποτύχει. Όμως για όσο διάστημα κατάφερνε να διατηρεί την επιτυχία του μετά, δεν ήταν μόνο συγχωρεμένος, αλλά θαυμασμένος και σεβαστός!
Αυτό που γενικά σκέφτεται ο πολύς κόσμος, δεν είναι εντελώς σωστό. Αλλά είναι αλήθεια ότι σε μια κουλτούρα όπως τη δική μας, στην οποία η ηθική (παρά τη φλυαρία) δεν είναι μοντέρνα και προϋπάρχει από ετών, έχει εξελιχτεί πλέον σε μια μορφή ανθρώπινου εκφυλισμού.
Η «συγγνώμη της πονηράδας», είναι ένα όργανο της ηλιθιότητας. Όχι μόνο υπονομεύει κάθε σύστημα ανθρώπινων σχέσεων, αλλά ραγίζει, αν όχι καταστρέφει, και τις αξίες της εμπιστοσύνης, σ΄ ένα σύστημα που ανταμείβει τον «πονηρό» και υποβαθμίζει την ποιότητα, τη δέσμευση και την επιθυμία κάποιου να δημιουργήσει, να μάθει και να προχωρήσει.
Εάν απλά αξιολογούσαμε την ηλιθιότητα και τη νοημοσύνη με βάση τα αποτελέσματα, θα μπορούσαμε να αγνοήσουμε (τουλάχιστον θεωρητικά) αυτό το πρόβλημα. Θα ήταν αρκετό όμως να ονομάσουμε ένα άτομο ή κάποια συμπεριφορά ως κάτι χρήσιμο ή επιβλαβές, ανεξάρτητα από το γεγονός ή το ενδεχόμενο κάποιος να προσπαθήσει να φερθεί… πονηρά.
Αλλά για να καταπολεμήσουμε την ηλιθιότητα, δεν αρκεί να γνωρίζουμε τα αποτελέσματα και τις διαστάσεις της. Πρέπει να κατανοήσουμε πρώτα πώς λειτουργεί κάποιος, πώς συγκαλύπτει τον εαυτό του, ποιες διαφορετικές μορφές προσέγγισης χρειάζεται, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που τον κάνουν να φαίνεται έξυπνο ή όπου με άλλους τρόπους μας προκαλεί σύγχυση.
Όποιος ενεργεί με εγωιστικό ατομικισμό μπορεί να θεωρηθεί «έξυπνος», αλλά η πράξη του είναι τόσο προφανής όσο συνδέεται με την παρούσα στιγμή, που πρέπει να επιτευχθεί εδώ και τώρα. Αυτή η απουσία προοπτικής, κατάλληλη για μια διαστροφική χρήση εξ ορθολογιστικών ικανοτήτων, δημιουργεί προβλήματα για τον πλησίον του και το κοινωνικό σύνολο.
Αλλά αν συνεχίσουμε να αποκρύπτουμε όλα τα δυσάρεστα πράγματα προσποιούμενοι ότι είναι «όλα καλά», ανοίγουμε το δρόμο για τη διαχείριση… των κακώς εχόντων. Και συχνά όσοι θέλουν να μας κρατήσουν παραδομένους στο έλεος, προσπαθούν κατά τον ένα ή τον άλλο τρόπο, να πάρουν την ελευθερία και τη σαφήνεια μας, να μας υποτάξουν στη δύναμή τους και στο τέλος να μας κάνουν ηλίθιους.
Υπάρχει η πονηριά στα παιχνίδια, όπως και στ΄ αστεία. Και αυτό μπορεί να είναι αβλαβές, όταν γίνεται μόνο για να γελάσει ή να διασκεδάσει κάποιος. Ή μπορεί να είναι έξυπνη μια φάρσα, όταν μας διδάσκει πως να είμαστε σε σωστή αντίδραση σε κάποιο ερέθισμα ή να καταλάβουμε καλύτερα κάτι πχ. τι είναι κρυμμένο πίσω από μια οθόνη εμφανίσεων, μ΄ ένα κόλπο δεξιοτήτων ή μ΄ένα παιχνίδι λέξεων. Αλλά δεν είναι πάντα εύκολο να καταλάβουμε πού τελειώνει το παιχνίδι ή η διασκέδαση και πού αρχίζει η εξαπάτηση.
Ένα περίεργο γεγονός είναι ότι οι πονηροί έχουν λίγη φαντασία. Οι πιο σύγχρονες απάτες και παραπλανήσεις που εφαρμόζονται με τις πιο σύγχρονες τεχνολογίες, είναι σχεδόν πάντα η επανάληψη παλιών τεχνολογιών.
Παρ΄ όλ΄ αυτά, το περίεργο είναι ότι συνεχίζουν να κάνουν τα ίδια λάθη. Και όλ΄ αυτά, επειδή η βλακεία είναι αρχαία και τρομακτικά επαναλαμβανόμενη. Είναι πολύ ανόητο εύκολα να συναρπάζεσαι από τεχνολογίες, χωρίς να καταλαβαίνεις τι είναι αυτές οι καινοτομίες και σε τι τελικά χρησιμεύουν.
Η πονηριά είναι η σκέψη που υποδουλώνεται στο ένστικτο της καταπίεσης και της συντριβής, οπότε για αυτόν τον λόγο χάνει κάθε ανθρώπινο γνώρισμα και χαρακτηριστικό. Η αληθινή νοημοσύνη είναι εκείνη που ενεργεί για το καλό της κοινότητας στην οποία συμμετέχουμε και υπό αυτήν την έννοια έχει μια ηθική αξία.
Η λύση δεν είναι «η πονηριά κερδίζει», για να μπεις στον χώρο των δολιοτήτων. Είναι ένα επικίνδυνο και συχνά αυτοκαταστροφικό παιχνίδι, όπου έχει αποδειχθεί ότι μεταξύ των πιο πονηρών εξαπατήσεων, είναι εκείνες στις οποίες το θύμα πιστεύει ότι είναι… ο απατεώνας!
Το σημαντικό είναι να καταλαβαίνουμε τι συμβαίνει γύρω μας. Και πάλι η πιο αποτελεσματική θεραπεία είναι η σαφήνεια και η καλές εξηγήσεις και η δυνατότητα να βλέπεις πέρα από την οθόνη των εμφανίσεων.
Με μια λέξη, νοημοσύνη. Δεν αρκεί να περιφρονούμε τους πονηρούς και τους δόλιους. Πρέπει επίσης να ξέρουμε πώς να τους ξεσκεπάζουμε.
Ο Χέγκελ αναφέρει: Η νοημοσύνη είναι ευθύνη, όπου ένα λογικό ον είναι πάντα υπεύθυνο για τις πράξεις του, ανεξάρτητα του αριθμού των αποσπασμάτων που διαχωρίζουν την πράξη του από το αποτέλεσμα…
iatropedia.gr
