Ένα πολύχρωμο μωσαϊκό θρησκευτικής πίστης και διονυσιακής λατρείας
Γράφει η Ειρήνη Γραμματοπούλου
Στη Θράκη τα γλέντια, οι χοροί, οι μεταμφιέσεις, η σκωπτική και σατιρική διάθεση με τα πειράγματα και τις θεατρικές αναπαραστάσεις είχαν την τιμητική τους κατά την περίοδο του Τριωδίου. Ο λαός ονόμαζε την πρώτη βδομάδα του Τριωδίου “προσφωνή” και κάθε οικογένεια προμηθευόταν τα σφαχτό της. Η δεύτερη βδομάδα καλούνταν “κρεατινή” και η τρίτη “Τυρινή ή μακαρονού”.
Το Τριώδιο φέτος “άνοιξε”. Τι είναι, όμως, το Τριώδιο; Το Τριώδιο, ως χρονική περίοδος, αναφέρεται στις τρεις πρώτες εβδομάδες που οι χριστιανοί ετοιμάζονται για την μεγάλη νηστεία της Σαρακοστής.
Έχει πάρει την ονομασία αυτή από το ομώνυμο εκκλησιαστικό βιβλίο, το Τριώδιο, το οποίο περιλαμβάνει τους ύμνους που ψάλλονται στις εκκλησίες κατά τη συγκεκριμένη περίοδο. Η πρώτη, η Κυριακή του Τελώνη και Φαρισαίου προτρέπει τους Χριστιανούς να είναι ταπεινοί.Η δεύτερη, η Κυριακή του Ασώτου, διδάσκει την αξία της μετάνοιας και το μεγαλείο της συγχώρησης. Η τρίτη Κυριακή, η Κυριακή της Απόκρεω, ονομάζεται έτσι, επειδή είναι η τελευταία ημέρα που οι Χριστιανοί επιτρέπεται να φάνε κρέας.Την τέταρτη, την Κυριακή της Τυροφάγου, η Εκκλησία επιτρέπει στους πιστούς την κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων, αυγών, ψαριών και ελαιολάδου, απαγορεύει, όμως, την κρεοφαγία.
Ακολουθεί η Καθαρά Δευτέρα, με την οποία ξεκινά η περίοδος της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, η οποία είναι περίοδος νηστείας, προσευχής, περισυλλογής και προετοιμασίας για την μεγάλη Εβδομάδα και την Ανάσταση του Κυρίου. Ο λαός της Θράκης ονόμαζε την πρώτη βδομάδα του Τριωδίου “προσφωνή” και κάθε οικογένεια προμηθευόταν τα σφαχτό της. Η δεύτερη βδομάδα καλούνταν “κρεατινή” και η τρίτη “Τυρινή ή μακαρονού“.
Βέβαια λόγω της πανδημίας όπως και πέρσι τα έθιμα έμειναν και θα παραμείνουν στο ΦΒ και στις αναμνήσεις από τις παλιότερες χρονιές. Μάλιστα προγραμματίζονται και σχετικές προβολές σε διαδίκτυο από τις λαογραφικές – πολιτιστικές επιχειρήσεις των Δήμων που στήριζαν τα πατροπαράδοτα εδώ και αιώνες έθιμα της Θράκης….
Το έθιμο του Μπέη στον βόρειο Έβρο
Κατά τη διάρκεια του Τριωδίου στη Θράκη, την πατρίδα του Διόνυσου, τα γλέντια, οι χοροί, οι μεταμφιέσεις, η σκωπτική και σατιρική διάθεση με τα πειράγματα και τις θεατρικές αναπαραστάσεις είχαν την τιμητική τους κατά την περίοδο του Τριωδίου. Οι αυτοσχέδιοι μασκαράδες σχημάτιζαν ομάδες και ξεσήκωναν τους δρόμους με τα γέλια και τις φωνές τους. Παρίσταναν την πομπή του γάμου, σατίριζαν εικονικές δίκες, αναπαριστούσαν την κηδεία του τσιγκούνη ή το εργαστήριο, όπου μπαίνει κάποιος γέρος, αλλά βγαίνει νέος (Καλ. Παπαθανάση-Μουσιοπούλου).
Στο πλαίσιο των αποκριάτικων εορτασμών μεγάλη σημασία είχαν έθιμα ευετηριακού χαρακτήρα, όπως αυτό του Μπέη στονβόρειο Έβρο. Ευετηρία είναι η καλή χρονιά, κατά την οποία εξασφαλίζεται η καλή υγεία των ανθρώπων, η προκοπή στις καλλιέργειες και η γονιμότητα των ζώων. Το δρώμενο του Μπέη συναντάται με πολλές παραλλαγές στα χωριά της περιφέρειας Διδυμοτείχου και Ορεστιάδας , αλλά το τυπικό του εθίμου ακολουθεί τον παρακάτω κύκλο: Ένας άρχοντας ο «Μπέης» με τους ακολούθους του, συνήθως πάνω σε δίτροχη άμαξα και συνοδεία μουσικής, επισκέπτεται όλα τα σπίτια του χωριού, όπου δέχεται κεράσματα και δίνει ευχές. Ακολουθεί στην πλατεία, αναπαράσταση οργώματος, σποράς και γενετήσιας πράξης, ο συμβολικός θάνατος και η ανάστασή του.
Το έθιμο του Τζάρου στην Ξάνθη
Στην πόλη της Ξάνθης συναντάμε το έθιμο του Τζάρου. Ο Τζάρος είναι ένα ανθρώπινο ομοίωμα, το οποίο τοποθετείται πάνω σε ένα σωρό από πουρνάρια και καίγεται στην πυρά, ως μια καθαρτήρια τελετουργία, η οποία σηματοδοτεί το τέλος της περιόδου της Αποκριάς και την έναρξη της Σαρακοστής.
Το έθιμο αυτό το έφεραν οι πρόσφυγες από το Σαμακόβι της Ανατολικής Θράκης και αναβιώνει κάθε χρόνο κοντά στη γέφυρα του ποταμού Κοσύνθου. Η ονομασία «Τζάρος», πιθανότατα, προέρχεται από τον ήχο, που κάνουν τα κλαδιά του θάμνο, όταν καίγονται.
Στις μέρες μας μετά την ολοκλήρωση του εθίμου του καψίματος του Τζάρου, είθισται να πέφτει κάθε χρόνο η αυλαία του Ξανθιώτικου Καρναβαλιού και συνοδεύεται από πληθώρα πυροτεχνημάτων .
Το έθιμο της καμήλας στη Σταυρούπολη
Το έθιμο της καμήλας αναπαριστάται κάθε χρόνο την ημέρα της Καθαρά Δευτέρας στην κεντρική πλατεία του οικισμού της Σταυρούπολης. Το έθιμο της καμήλας με έντονο ευετηριακό χαρακτήρα έχει σχέση με την Άνοιξη και τη συντελούμενη αναγέννηση της φύσης και συμβολίζει την δέηση των κατοίκων για την εξασφάλιση της βλάστησης και της ευφορίας των αγρών, καθώς η χρονική περίοδος της τέλεσής του, συνέπιπτε με τον ερχομό της Άνοιξης και την έναρξη των αγροτικών εργασιών.
Το έθιμο των Σεϊμένηδων και των Πιτεράδωνστο Ν. Σιδηροχώρι Ροδόπης
Πρόκειται για έθιμο με ρίζες στο Σαμακόβι της Ανατολικής Θράκης. Το αποκριάτικο γλέντι με τους μασκαρεμένους γινόταν την Πιτεροδευτέρα, τη Δευτέρα μετά την Κυριακή της Απόκριας. Το έθιμο περιλαμβάνει δύο πομπές: Η μια πομπή των ελευθερόστομων Πιτεράδων, οι οποίοι πήραν το όνομα τους, γιατί πασπάλιζαν με πίτουρο το πρόσωπό τους δημιουργώντας έτσι ένα ιδιότυπο μασκάρεμα. Ντυμένοι με παλιά ρούχα, έχουν αστεία έκφραση, αποτελούν μια ομάδα που θυμίζει νυφική πομπή, συνοδεία γκάιντας, με κάποιον άντρα ντυμένο νύφη. Η ομάδα σκαρώνει άσεμνα και τολμηρά στιχάκια και πειράζει όσους παρακολουθούν το δρώμενο.
Η άλλη πομπή, οι Σεϊμένηδες, είναι λεβέντες, ωραίοι νέοι, σοβαροί και φρόνιμοι. Η στολή τους θυμίζει εύζωνες, είναι ντυμένοι με φουστανέλα, πουκαμίσες και γιλέκα,ενώ κρατούν στον ώμο και το όπλο τους. Ο χορός τους είναι λεβέντικος και παραπέμπει στην εποχή της Απελευθέρωσης της περιοχής. Οι Σεϊμένηδες πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι και οι νοικοκυρές τους γεμίζουν κεράσματα.
