Επιμέλεια: Ελένη Καραμήτσου
Η ομιλία του Προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ, Αλέξη Τσίπρα, σήμερα στη Βουλή, είχε αναφορές στο διάσημο “Κατηγορώ” του Εμίλ Ζολά. Χρησιμοποίησε τη λέξη “κατηγορώ” αρκετές φορές και εξαπέλυσε σφοδρή επίθεση στον Πρωθυπουργό για μια σειρά θεμάτων. Ο Πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, του απάντησε ότι “Χρησιμοποιήσατε, αν μέτρησα καλά, 17 φορές τη λέξη “κατηγορώ”. Δεν θα το έλεγες ακριβώς προσέγγιση χαμηλών τόνων. Όταν ο Εμίλ Ζολά έγραψε το “Κατηγορώ”, ενημερώστε τον λογογράφο σας, ότι εξέφρασε την απέχθειά του προς την υποκρισία και τον φανατισμό. Σας επιστρέφω το Κατηγορώ γιατί εσείς ενσαρκώνετε την υποκρισία και τον φανατισμό και το αποδείξατε άλλη μια φορά σήμερα” είπε ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης απαντώντας στον αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης.
Ο Εμίλ Ζολά και η ανοικτή επιστολή που έφερε τη μεταρρύθμιση
O Εμίλ Ζολά διαδραμάτισε καταλυτικό ρόλο στην πολιτική φιλελευθεροποίηση της Γαλλίας και στην απαλλαγή του λοχαγού Άλφρεντ Ντρέιφους, ο οποίος κατηγορήθηκε και καταδικάστηκε άδικα, γεγονός που συνοψίζεται στη διάσημη ανοιχτή επιστολή του με τίτλο “Κατηγορώ”, μία επιστολή που δημοσιεύτηκε στις 13 Ιανουαρίου 1898 στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας”L’ Aurore”. Ο Εμίλ Ζολά ήταν υποψήφιος για Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1901 και το 1902. Το έργο του ξεχώρισε όχι μόνο αναδεικνύοντας το ρεύμα του νατουραλισμού, αλλά πρωτίστως επειδή άσκησε τεράστια κοινωνική επιρροή με το έργο και τις παρεμβάσεις του.
Υπόθεση Ντρέιφους: Η ανοιχτή επιστολή “Κατηγορώ!”
Ο Εμίλ Ζολά ήταν ο μόνος που υπερασπίστηκε τον εβραϊκής καταγωγής Γάλλο λοχαγό του πυροβολικού, Άλφρεντ Ντρέιφους, στέλνοντας ανοιχτή επιστολή στον Γάλλο πρόεδρο. Δημοσιεύτηκε στις 13 Ιανουαρίου του 1898 στο εξώφυλλο της παριζιάνικης καθημερινής εφημερίδας «L’ Aurore», του Ζορζ Κλεμανσό, υπό τον τίτλο “Κατηγορώ!”. Ο Ζολά ήταν αυτός που αποκάλυψε μία μηχανορραφία, η οποία κόστισε την ελευθερία στον στρατιωτικό Άλφρεντ Ντρέιφους εξαιτίας του αντισημιτισμού του υπουργείου Αμύνης. Η υπόθεση Ντρέιφους είναι µία δικαστική πλάνη που συντάραξε τη Γαλλία και τη χώρισε σε δύο στρατόπεδα. Η εφηµερίδα “L’ Aurore”, την ημέρα της δημοσίευσης της επιστολής του Ζολά έγινε ανάρπαστη, με πωλήσεις που έφθασαν τα 300.000 αντίτυπα, αντί των 30.000 που πωλούσε συνήθως. Η επιστολή αυτή προκάλεσε αίσθηση σε όλο τον κόσμο. Η πρόθεση του Ζολά ήταν να κατηγορηθεί ο ίδιος για συκοφαντική δυσφήμηση ώστε να δημοσιοποιήσει τα νέα αποδεικτικά στοιχεία προς στήριξη του Ντρέιφους.
Όπως σημείωνε μεταξύ άλλων στην επιστολή του: “Η αλήθεια, πρώτα απ’ όλα, σχετικά με τη δίκη και την καταδίκη του Ντρέιφους: Στη ρίζα όλων βρίσκεται ένας κακός άνδρας, ο αντισυνταγματάρχης ντου Πατύ ντε Κλαμ, που εκείνη την εποχή ήταν απλός ταγματάρχης. Αυτός είναι ολόκληρη η υπόθεση Ντρέιφους και το σύνολο της οποίας θα έρθει στο φως όταν μία ειλικρινής έρευνα καθορίσει ξεκάθαρα τις πράξεις και τις ευθύνες του. Φαίνεται πως είναι το πιο σκιερό και πιο περίπλοκο ον, πλέκοντας εξωφρενικές ίντριγκες, ενστερνιζόμενος τις εξαπατήσεις φθηνών μυθιστορημάτων θρίλερ, συμπληρώνοντάς τα με κλεμμένα έγγραφα, ανώνυμες επιστολές και συναντήσεις σε απόμερα σημεία, μυστηριώδεις γυναίκες που γυρίζουν μέσα στη νύχτα, παρουσιάζοντας καταδικαστικά στοιχεία” γράφει ο Ζολά και σε άλλο σημείο προσθέτει: “Δεν χρειάζεται να πω περισσότερα: ας αναζητήσουμε και θα βρούμε. Δηλώνω απλώς ότι ο Ταγματάρχης του Πατύ ντε Κλαμ, ως αξιωματικός της Δικαιοσύνης, επιφορτισμένος με την προκαταρκτική έρευνα της υπόθεσης Ντρέιφους, είναι ο πρώτος και ο πιο θλιβερός δράστης της φριχτής δικαστικής πλάνης που έχει διαπραχθεί”.
Στο τέλος του κειμένου επισημαίνει: “Αυτή η επιστολή, κύριε είναι μακρά και είναι ώρα να την ολοκληρώσω. Κατηγορώ τον αντισυνταγματάρχη Πατύ ντε Κλαμ γιατί υπήρξε ο διαβολικός δράστης της δικαστικής πλάνης -ακούσια θα ήθελα να πιστεύω… Κατηγορώ τον στρατηγό Μερσιέ για συνενοχή, από πνευματική ανεπάρκεια, σε ένα από τα μεγαλύτερα ανομήματα του αιώνα. Κατηγορώ τον στρατηγό Μπιγιό γιατί κρατούσε στα χέρια του αδιάσειστες αποδείξεις της αθωότητας του Ντρέιφους και συγκάλυψε την υπόθεση και έγινε ένοχος αυτού του εγκλήματος κατά της ανθρωπότητας και της δικαιοσύνης… Κατηγορώ τον στρατηγό ντε Μπουαντέφρ και τον στρατηγό Γκονζ για συνενοχή στο ίδιο έγκλημα, τον πρώτο, χωρίς αμφιβολία, για θρησκευτική προκατάληψη και τον δεύτερο ίσως επειδή με αυτό το πνεύμα μετέτρεψε το Γραφείο Πολέμου σε μια απρόσβλητη ιερά κιβωτό. Κατηγορώ τον στρατηγό ντε Πελλιέ και τον ταγματάρχη Ραβαρί για την εγκληματική προανάκριση, με την πιο τερατώδη μεροληψία… Κατηγορώ τους τρεις εμπειρογνώμονες γραφολόγους Μπελόμ, Βαρινάρ, Γουάρ για την υποβολή ψευδών αναφορών, εκτός εάν μια ιατρική εξέταση τους βρει να πάσχουν από μια κατάσταση που βλάπτει την όραση και την κρίση τους. Κατηγορώ το Γραφείο Πολέμου επειδή χρησιμοποίησε τον Τύπο, ιδίως τις L’Eclair and L’Echo de Paris, για να διεξάγει μια αποτρόπαια εκστρατεία παραπλάνησης του κοινού και να συγκαλύψει τη δική του αδικία. Τέλος, κατηγορώ το πρώτο Στρατοδικείο γιατί παραβίασε το δίκαιο, καταδικάζοντας τον κατηγορούμενο βάσει ενός εγγράφου που κρατήθηκε μυστικό και κατηγορώ το δεύτερο στρατοδικείο ότι κάλυψε αυτήν την παρανομία, κατόπιν εντολής, διαπράττοντας έτσι το δικαστικό έγκλημα ότι γνώριζε, αθωώνοντας έναν ένοχο” γράφει ο Ζολά σημειώνοντας “έχω μόνο ένα πάθος: να διαφωτίσω αυτούς που κρατήθηκαν στο σκοτάδι, στο όνομα της ανθρωπότητας που έχιε υποφέρει τόσο και δικαιούται την ευτυχία. Η φλογερή διαμαρτυρία μου είναι απλά η κραυγή της ίδιας της ψυχής μου. Ας τολμήσουν, λοιπόν, να με φέρουν ενώπιον δικαστηρίου και να αφήσουν την έρευνα να διεξαχθεί στο φως της ημέρας! Περιμένω”.
Την αποκάλυψη ακολούθησαν δραματικά γεγονότα, καθώς πολλές γαλλικές εφημερίδες του επιτέθηκαν, μποϊκόταραν τα βιβλία του και ο ίδιος μόλις κατόρθωσε να σωθεί από τη μανία του όχλου δραπετεύοντας στην Αγγλία. Η επιστολή του, όμως, έφερε το αποτέλεσμα που ήθελε. Έγινε αναθεώρηση της δίκης και αποδείχθηκε η αθωότητα του Ντρέιφους, γεγονός που οδήγησε και στη μεταρρύθμιση του συστήματος, συμπεριλαμβανομένου του διαχωρισμού Εκκλησίας και Κράτους.
Οι κακουχίες της ζωής του και η εκδοτική του επιτυχία
Ο Εμίλ Ζολά έζησε δύσκολα χρόνια, γεμάτα στερήσεις και κακουχίες. Ζούσε σε μία κρύα σκοτεινή σοφίτα και συχνά το μοναδικό φαγητό του ήταν επί εβδομάδες ξερό ψωμί και λάδι. Έπειτα άρχισε να ασχολείται με το γράψιμο, εργαζόμενος στο κρεβάτι για να ζεσταίνεται και κρατώντας ένα κερί στο αριστερό του χέρι για να βλέπει. Στο τέλος, ένας φίλος του πατέρα του φρόντισε να μπει κλητήρας σ’ έναν εκδοτικό οίκο. Αν και ο μισθός του ήταν μικρός, μπόρεσε να νοικιάσει ένα μικρό διαμέρισμα και να εγκατασταθεί εκεί με τη μητέρα του και αργότερα με τη γυναίκα του. Κατόπιν άρχισε να αρθρογραφεί σε εφημερίδες σχετικά με τη λογοτεχνία, την τέχνη και την πολιτική, σύμφωνα με τα στοιχεία της Βικιπαίδεια. Χαρακτηριστικές υπήρξαν οι θέσεις του κατά του Ναπολέοντα Γ΄ και του ιερατείου. Έτσι, μέσα σ’ έναν χρόνο, τα έσοδά του αυξήθηκαν χάρη στα άρθρα που έστελνε σε εφημερίδες και στο πρώτο του βιβλίο, το οποίο δημοσιεύτηκε πριν κλείσει τα 24 του χρόνια. Τρία χρόνια αργότερα παρουσίασε ένα δεύτερο μυθιστόρημα. Η επιτυχία του αυτή τον ενθάρρυνε και αποφάσισε στα 27 του χρόνια να εγκαταλείψει τη δουλειά του κλητήρα και να κερδίσει το ψωμί του μόνο από την πέννα του. Την επόμενη χρονιά, ο άσημος ακόμη νεαρός συγγραφέας πρότεινε σε έναν πλούσιο εκδότη να του δώσει μία προκαταβολή για να μπορέσει να βγάλει μία σειρά 20 μυθιστορημάτων σχετικά με τη γαλλική ζωή. Έτσι, μετά το πρώτο σημαντικό μυθιστόρημά του, Τερέζ Ρακέν (1867), ξεκίνησε μία σειρά έργων με τίτλο «Οι Ρουγκόν-Μακάρ. Φυσική και κοινωνική ιστορία μιας οικογένειας υπό τη Β’ Αυτοκρατορία» (Les Rougon-Macquart. Histoire naturelle et sociale d’une famille sous le Second Empire), όπου περιλαμβάνονται περισσότερα από τα μισά μυθιστορήματά του, θέλοντας να αναλύσει με διεισδυτική κριτική ματιά τις πτυχές της τότε γαλλικής κοινωνίας. Σε αυτήν τη σειρά συγκαταλέγεται Η ταβέρνα (1877), ένα αριστούργημα το οποίο εμβαθύνει στο φαινόμενο του αλκοολισμού και της φτώχειας στην εργατική τάξη. Επίσης, η Νανά (1880), που με τη συμβολική μορφή μιας πόρνης, η οποία διαφθείρει την παριζιάνικη ελίτ, δηλώνεται η κατάπτωση της Δεύτερης Γαλλικής Αυτοκρατορίας. Επιπλέον, με το Ζερμινάλ (1885) —το καλύτερο ίσως έργο του— έστρεψε τον προβολέα στις απάνθρωπες συνθήκες εργασίας των ανθρακωρύχων. Η Πτώση είναι το προτελευταίο μυθιστόρημα αυτής της σειράς, η οποία ολοκληρώθηκε το 1893. Τον ίδιο καιρό είχε δημιουργηθεί μία ομάδα νεαρών λογοτεχνών που αυτοαποκαλούνταν “νατουραλιστές” και θεωρούσαν τον Ζολά δάσκαλό τους, γιατί πρώτος εκείνος είχε χρησιμοποιήσει τη λέξη “νατουραλισμός” για να εξηγήσει τη ρεαλιστική μορφή που έδινε στα έργα του.
Το 1880 ο Εμίλ Ζολά ήταν πλέον μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της λογοτεχνικής αστικής τάξης και διοργάνωνε πολιτιστικά δείπνα με τον Γκυ ντε Μoπασάν, τον Ζορίς-Καρλ Υσμάν και άλλους συγγραφείς στην πολυτελή βίλα του (αξίας 300.000 φράγκων) στο Μεντάν κοντά στο Παρίσι. Στη συνέχεια, από τη βαθυστόχαστη καταγραφή των κοινωνικών προβλημάτων στράφηκε στη σοσιαλιστική ουτοπία με δύο τριλογίες του, Οι τρεις πόλεις και Τα τέσσερα Ευαγγέλια, με τη δεύτερη να μένει ανολοκλήρωτη. Το 1898, διάσημος πια και σεβαστός, ο Ζολά έμελλε να συνταράξει συθέμελα τη γαλλική κοινωνία και να διακινδυνεύσει τη σταδιοδρομία του καθώς ανακατεύτηκε στην περίφημη υπόθεση Ντρέιφους, που έκανε πάταγο εκείνη την εποχή.
Το 1902 ο Ζολά απεβίωσε, λόγω δηλητηρίασης από τις αναθυμιάσεις της σόμπας στην κρεβατοκάμαρά του. Στην κηδεία του θρήνησαν όχι μόνο οι Γάλλοι, αλλά κι όλος ο κόσμος.
enikos.gr
Με πληροφορίες από: Βικιπαίδεια, Britannica.com
