Οι μολυσμένες πληγές του Ερντογάν

Καθώς πολλές και σημαντικές ενδείξεις οδηγούν πλέον στο συμπέρασμα πως η εποχή Ερντογάν στην Τουρκία έχει αρχίσει την κάθοδο προς την συντριβή, είναι χρήσιμο να θυμηθούμε τις ήδη μολυσμένες πληγές που έχει ανοίξει ο συνασπισμός ισλαμιστών και φασιστών εκθέτοντας την Τουρκία σε πρωτόγνωρους, εδώ και εβδομήντα ολόκληρα χρόνια, κινδύνους:

1. ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΚΥΠΡΟΣ: Το «μέτωπο» αυτό αριθμεί ολόκληρες δεκαετίες – αν όχι αιώνες. Απλά την εποχή των ισλαμοφασιστών της Τουρκίας οξύνθηκε επικίνδυνα με τον απροκάλυπτο υβριδικό πόλεμο που κήρυξε τον Νοέμβριο του 2019 η Τουρκία με σειρά προκλητικών ενεργειών: (α) υπέγραψε «μνημόνιο συνεργασίας» με τον «υπάλληλο» της στην διοίκηση της Τρίπολης Λιβύης σε μια απόπειρα πειρατείας ενεργειακού πλούτου άλλων χωρών, (β) επιχείρησε εισβολή άτακτων βασιβουζούκων μεταμφιεσμένων σε «πρόσφυγες» στον Έβρο τον Φεβρουάριο του 2020, (γ) επιχείρησε (και επιχειρεί ακόμα) ανάλογη εισβολή σε ελληνικά νησιά του Αιγαίου με χιλιάδες Σομαλούς που μεταφέρθηκαν στην Σμύρνη από τα βάθη της Αφρικής, (δ) μετέτρεψε χριστιανικούς ναούς – μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς σε τεμένη, (ε) μετέτρεψε τις περιοδικές παραβιάσεις του εναέριου ή θαλάσσιου χώρου Ελλάδος και Κύπρου σε καθημερινές, (στ) μετέτρεψε αυθαίρετα την Αμμόχωστο σε «τρόπαιο» και υιοθέτησε πολιτικές «ενσωμάτωσης» των κατεχομένων εδαφών της Κυπριακής Δημοκρατίας σε συνεργασία με το ψευδοκράτος ανδρείκελων που εγκατέστησε με την βία στην κατεχόμενη Κύπρο κ.α. Οι νέο-οθωμανικές φαντασιώσεις του τουρκικού καθεστώτος σε ένα ευρύ φάσμα νέων, μονομερών απαιτήσεων που συνεχώς «ανακαλύπτουν» οι παντουρκιστές, οι ισλαμιστές και οι φασίστες της Άγκυρας, επιχειρείται να επιβληθούν με θορυβώδη παραπληροφόρηση, λεκτικό «εκφοβισμό» υπόκοσμου και απειλή χρήσης βίας ενάντια σε κάθε έννοια κανόνων καλής γειτονίας, συμμαχικών υποχρεώσεων και καθολικά αποδεκτών κανόνων του διεθνούς δικαίου.

2. ΣΥΡΙΑ: Οι επικίνδυνοι σοβινιστές της Άγκυρας, μόλις μερικές εβδομάδες μετά το (δήθεν) πραξικόπημα του 2016, ξεκίνησαν τις διάφορες εισβολές στην Συρία – όλες με την «συμφωνία» Ρωσίας και Αμερικής, η κάθε μία για τους δικούς της λόγους. Η πρώτη εισβολή ξεκίνησε με την παρδαλή ονομασία «Ασπίδα του Ευφράτη» στην Βορειοδυτική Συρία στις 24 Αυγούστου 2016 και ακολούθησαν η εισβολή στο Αφρίν στις 21 Ιανουαρίου 2018 και στην Βόρεια Συρία στις 9 Οκτωβρίου 2019 με τις ειρωνικές ονομασίες «Κλάδος Ελαίας» και «Πηγή Ειρήνης» αντίστοιχα, με αποκλειστικό στόχο τους Κουρδικούς πληθυσμούς της Συρίας. Πρακτικά ο βάλτος της Συρίας έχει αποδειχτεί πολύ αιματηρός για τον τουρκικό στρατό που υφίσταται τα πάνδεινα από το 2016 με συνεχή σαμποτάζ, καταδρομικές επιθέσεις, στρατιωτικές παρενοχλήσεις τόσο από τους Κούρδους πολιτοφύλακες όσο και από τον τακτικό Συριακό στρατό. Η ανθρώπινη, στρατιωτική και οικονομική αιμορραγία της Τουρκίας η οποία δεν ανακοινώνεται επισήμως ποτέ, έχει μετατρέψει την Συρία σε μια επικίνδυνα μολυσμένη πληγή για την Τουρκία.

3. ΛΙΒΥΗ: Η ανάμειξη της Τουρκίας στην εμπόλεμη Λιβύη με χιλιάδες μισθοφόρους, στρατιωτικούς συμβούλους και πλούσιο πολεμικό υλικό στοχεύει στην «ισχυροποίηση» του «μνημονίου – φάρσα» που υπέγραψε η Τουρκία με τον υπάλληλο της Αλ Σάρατζ στην διοίκηση της Τρίπολης, για την «νομιμοφανή» πειρατεία φυσικών πόρων άλλων χωρών της Ανατολικής Μεσογείου. Το «μέτωπο» αυτό έχει στοιχίσει στην Τουρκία πανάκριβα χωρίς όμως την στρατηγικής σημασίας κατάληψη του λιμένα της Σύρτης που θα της έδινε πρόσβαση στα πετρέλαια της Λιβύης. Οι (άγνωστες) ανθρώπινες απώλειες και οι μεγάλες καταστροφές πολύτιμου πολεμικού υλικού από την επίθεση αεροπλάνων «άγνωστης ταυτότητας» στην τουρκική βάση Αλ Βατίγια της Λιβύης το βράδυ της 5ης Ιουλίου 2020, προκάλεσαν ισχυρό σοκ στην υπεροψία των ισλαμοφασιστών της Τουρκίας, από το οποίο δεν έχουν συνέλθει ακόμα. Η έντονη κριτική που ασκείται στην Τουρκική ανάμειξη στην Λιβύη περιλαμβάνει τεράστιο κατάλογο οργανισμών και χωρών (Ο.Η.Ε, Ευρ. Ένωση, Αραβικός Σύνδεσμος, Ρωσία, ΗΠΑ, Γαλλία, Αίγυπτος, Ισραήλ, Σαουδική Αραβία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Ελλάδα, Κύπρος κ.ο.κ.) – ακόμα και την αντιπολίτευση των παντουρκιστών μέσα στην Τουρκία. Το «μέτωπο» της Λιβύης εξελίσσεται σε μια ακόμα μολυσμένη πληγή για την Τουρκία με συνεχή, άσκοπη θυσία ανθρώπων και στρατιωτικού εξοπλισμού στον βωμό της μεγαλομανίας του Ρ.Τ. Ερντογάν.

4. ΙΡΑΚ και Ιρακινό (Νότιο) ΚΟΥΡΔΙΣΤΑΝ: Το Ιράκ και (Ιρακινό) Νότιο Κουρδιστάν (ομοσπονδιακά αναγνωρισμένη, ημιαυτόνομη περιοχή του Ιράκ) αποτελούν διαρκή στόχο τουρκικών στρατιωτικών επιχειρήσεων με εισβολές και αεροπορικές επιδρομές εναντίον Κουρδικών δυνάμεων ή με χρηματισμό και εξαγορά μελών της οικογένειας Μπαρζανί που ελέγχει πολιτικά την περιοχή. Οι έντονες και συνεχείς διαμαρτυρίες της Βαγδάτης σε υψηλούς τόνους για «επικίνδυνη παραβίαση της Ιρακινής κυριαρχίας», αγνοούνται επιδεικτικά από την Ερντογανική Τουρκία που δρα στην περιοχή σαν καουμπόι της αμερικανικής Άγριας Δύσης του 17ου και του 18ου αιώνα. Την ίδια ακριβώς συμπεριφορά επιδεικνύει και σε δύο ακόμα από τις τρεις υπόλοιπες περιοχές του Μεγάλου Κουρδιστάν: Το Βόρειο Κουρδιστάν που σήμερα καλύπτεται από τις νοτιοανατολικές περιοχές της Τουρκίας όπου μαίνεται, εδώ και δεκαετίες, ο άνισος πόλεμος άμαχων Κούρδων με τον πάνοπλο τουρκικό στρατό και το Δυτικό Κουρδιστάν (Rojava, διοίκηση βόρειας και ανατολικής Συρίας) όπου η εισβολή του 2018 δημιούργησε μια νέα, μολυσμένη εστία για την Τουρκία. Το αντίστοιχο «έργο» στο Ανατολικό Κουρδιστάν (περιοχές της βορειοδυτικής Περσίας) έχουν αναλάβει οι «φρουροί της επανάστασης» του Ιράν. Πέρα όμως από όλα αυτά, υπάρχουν διαρκώς καταγγελίες πως η Τουρκία εγκαθιστά στρατιωτικές βάσεις στο βόρειο Ιράκ (που συχνά δέχονται επιθέσεις και σαμποτάζ) με στόχο όχι μόνο τους Κουρδικούς πληθυσμούς αλλά και τις πλούσιες πετρελαιοπηγές του Ιράκ.

5. ΑΙΓΥΠΤΟΣ: Η Αίγυπτος αποτελεί ένα ακόμα «μέτωπο» για τους ισλαμοφασίστες της Τουρκίας. Η Αίγυπτος απαιτεί μια «ζώνη ασφαλείας» μέσα στην Λιβύη (η οποία συμπτωματικά περιλαμβάνει τον πετρελαϊκό πλούτο της Λιβύης), με την ίδια ακριβώς λογική της τουρκικής απαίτησης για «ζώνη ασφαλείας» μέσα στην Συρία, με την οποία η Τουρκία «δικαιολογεί» τις εισβολές της στην Συρία. Η Τουρκία βέβαια, πιστή στην ακόρεστη πλεονεξία των νέο-οθωμανικών της φαντασιώσεων εφαρμόζει την παροιμία «Και τα δικά μου δικά μου και τα δικά σου δικά μου» κατηγορώντας την Αίγυπτο για «παράνομες απαιτήσεις» επί της Λιβύης! Η συντονισμένη όμως κινητοποίηση της Αιγύπτου με την υποστήριξη ισχυρών χωρών, σε συνδυασμό με την συμφωνία οριοθέτησης θαλάσσιων ζωνών στην οποία κατέληξαν Ελλάδα και Αίγυπτος στις 6 Αυγούστου 2020, έχει βάλει φραγμό στις «πρωτοβουλίες» των ξένων εισβολέων στην Λιβύη. Η τουρκική υποστήριξη όλων των «εξεγέρσεων» της Αραβικής Άνοιξης και η απροκάλυπτη στήριξη των «Αδελφών Μουσουλμάνων» μέσα στην Αίγυπτο (στην οποία θεωρούνται τρομοκράτες), έχει μετατρέψει τις σχέσεις των δύο χωρών σε μια ακόμα μολυσμένη εστία για το τουρκικό καθεστώς, με πάρα πολλές «παρενέργειες».

6. ΡΩΣΙΑ και ΑΡΜΕΝΙΑ – ΑΖΕΡΜΠΑΪΤΖΑΝ – ΑΡΤΣΑΧ: Το «μέτωπο» της Τουρκίας με την Ρωσία υπάρχει ήδη από την σημαντική αντίθεση συμφερόντων σε διάφορα σημεία του κόσμου (Συρία, Λιβύη, Καύκασος κ.α). Στο Ναγκόρνο Καραμπάχ απλά συνέπεσαν, για διάφορους λόγους της κάθε πλευράς. Το αποτέλεσμα ήταν (ύστερα από πολεμικές επιχειρήσεις έξι εβδομάδων και «κέρδη» επτά περιοχών γύρω από το Ναγκόρνο – Καραμπάχ για το Αζερμπαϊτζάν), η Μόσχα να επιβάλλει μια συμφωνία η οποία είναι σχεδόν παρόμοια με τον συμβιβασμό που είχε επιτευχθεί μια δεκαετία νωρίτερα μεταξύ των εμπλεκομένων με διπλωματικά και όχι στρατιωτικά μέσα. Με την συμφωνία που εξασφάλισε η Μόσχα, εγκαταστάθηκαν 2.000 Ρώσοι κυανόκρανοι, μαζί με τον αναγκαίο εξοπλισμό, οι οποίοι θα φροντίσουν να εξασφαλίζουν ότι το Αρτσάχ (Ναγκόρνο – Καραμπάχ) θα έχει μια προστατευόμενη από τη Ρωσία οδική σύνδεση με την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν μια προστατευόμενη από τη Ρωσία επικοινωνιακή και οδική σύνδεση με τον θύλακα στο Ναχτσιβάν. Η επίσημη Ρωσική στρατιωτική παρουσία τόσο σε Αρμενία όσο και σε Αζερμπαιτζάν επισημοποιήθηκε όπως και η εξάρτηση και των δύο χωρών από την Ρωσία. Τα «κέρδη» της Τουρκίας αποτελούν η προπαγανδιστική εκστρατεία γιγαντιαίων διαστάσεων για «θρίαμβο» στον Καύκασο, η αύξηση των τουρκικών εξαγωγών πολεμικού εξοπλισμού προς το Αζερμπαϊτζάν κατά 600% και η άχρηστη πρακτικά αλλά πολύτιμη επικοινωνιακά, εγκατάσταση Ρωσο-τουρκικού κέντρου ελέγχου της κατάπαυσης του πυρός στο έδαφος του Αζερμπαϊτζάν, μακριά από το Ναγκόρνο Καραμπάχ, από το οποίο Ρώσοι και Τούρκοι στρατιωτικοί θα παρακολουθούν την κατάπαυση του πυρός με τεχνικά μέσα.

7. ΙΣΡΑΗΛ: Το κράτος του Ισραήλ αποτελεί επίσημο στόχο των παντουρκιστών* της Άγκυρας από τον Ιανουάριο του 2009 όταν ο Ρ.Τ. Ερντογάν, από το βήμα του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ του Νταβός, εξαπέλυσε μια προσβλητική και εμπρηστική επίθεση εναντίον του Ισραηλινού προέδρου Σιμόν Πέρες. Οι φανατικοί ισλαμιστές της Τουρκίας θεωρούν το Ισραήλ «Κράτος απαρτχάιντ» και τον πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου πως «έχει παλαιστινιακό αίμα στα χέρια του». Τον Σεπτέμβριο του 2020 όταν υπεγράφη το καταστατικό του East Med Gas Forum (Φόρουμ Αερίου Νοτιοανατολικής Μεσογείου – EMGF), ενός μεγάλου οργανισμού με έδρα την Αίγυπτο και επτά ιδρυτικά μέλη (Αίγυπτος, Ελλάδα, Κύπρος, Ισραήλ, Ιταλία, Ιορδανία, Παλαιστίνη) – πρόσφατα προστέθηκε ένας παρατηρητής (Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα), η Τουρκία αποκάλεσε αμέσως το μεγάλο αυτό εγχείρημα «Συμφωνία του διαβόλου». Ο δικαιολογημένος αποκλεισμός της Τουρκίας από το φόρουμ EMGF, με την ενεργό και αποφασιστική υποστήριξη του Ισραήλ, κάνει έξαλλο τον Ρ.Τ. Ερντογάν ο οποίος συνεχίζει μια διαρκή, θορυβώδη και προπαγανδιστική παράσταση «υποστήριξης» των Παλαιστινίων εναντίον του Ισραήλ. Ξαφνικά όμως, σαν να είδε κάποιο όραμα με πρωταγωνιστή τον Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή, διακήρυξε (Σεπτέμβριος 2020) πως «αντί Ισραηλινοί και Παλαιστίνιοι να διαφωνούν για το ποιος κατέχει την ιερή πόλη της Ιερουσαλήμ, πρέπει και οι δύο να θυμούνται ότι ανήκει πραγματικά στην Οθωμανική Αυτοκρατορία!». Τέλος σύμφωνα με την τελευταία, οβιδιακή μεταμόρφωση του παρανοϊκού δικτάτορα** της Άγκυρας, το Ισραήλ καλείται να συνάψει συμφωνία ΑΟΖ με την Τουρκία, διαγράφοντας όλες ανεξαιρέτως τις συμφωνίες που έχει υπογράψει μέχρι σήμερα!

8. ΓΑΛΛΙΑ: Οι «λογαριασμοί» Γαλλίας και παντουρκιστών έχουν πλούσιο ιστορικό το οποίο απλώνεται από την επίσημη αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων μέχρι το πρόσφατο (3 Δεκεμβρίου 2020) ψήφισμα της Γαλλικής Εθνοσυνέλευσης, με το οποίο το Ναγκόρνο – Καραμπάχ αναγνωρίζεται ως ανεξάρτητου κράτους – με συντριπτική μάλιστα πλειοψηφία (188 ψήφους υπέρ και 3 κατά), μια εβδομάδα μετά από ανάλογο ψήφισμα της Γαλλικής Γερουσίας. Οι σχέσεις Γαλλίας – Τουρκίας έφθασαν σε οριακό σημείο όταν ο Γάλλος πρόεδρος επιτέθηκε στον ισλαμισμό μετά τον αποτρόπαιο αποκεφαλισμό ενός καθηγητή γυμνασίου στο προάστιο του Παρισιού Κονφλάν-Σεντ-Ονορέ. Σαν αυτόκλητος δικηγόρος, ο Ρ.Τ. Ερντογάν έσπευσε να δηλώσει πως ο Γάλλος πρόεδρος «ανήκει σε ψυχιατρείο», θυμίζοντας έντονα την καμήλα που δεν βλέπει την καμπούρα της. Το μένος και η αφόρητη ενόχληση του Ρ.Τ. Ερντογάν απέναντι στον Γάλλο πρόεδρο εκφράστηκε και στις 4 Δεκεμβρίου 2020 στον ιερό χώρο της Αγίας Σοφίας: Ο Ρ.Τ. Ερντογάν χαρακτήρισε τον Εμ. Μακρόν «πρόβλημα για τη Γαλλία», εκφράζοντας την ελπίδα «να απαλλαγεί από αυτόν!». Τα αντιτιθέμενα συμφέροντα Γαλλίας και Τουρκίας σε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο, η Γαλλική υποστήριξη των κανόνων του διεθνούς δικαίου που δικαιώνουν πλήρως τις ελληνικές θέσεις, η Γαλλική δραστηριοποίηση στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης προκειμένου να τιμωρηθούν πρακτικά οι νέο-οθωμανικές φαντασιώσεις συμπληρώνουν, έστω στοιχειωδώς, την εικόνα μιας ακόμα μολυσμένης πληγής που έχει ανοίξει ο Ρ.Τ. Ερντογάν στην σημερινή Τουρκία.

9. ΗΠΑ και ΙΡΑΝ: Το «μέτωπο» των σοβινιστών της Άγκυρας με τις Η.Π.Α. κακοφόρμισε αιφνιδιαστικά στις 14 Δεκεμβρίου 2020 όταν η Ουάσιγκτον ανακοίνωσε κυρώσεις κατά της Τουρκίας (με αφορμή την προμήθεια από την Ρωσία των S-400) οι οποίες πλήττουν καίρια την τουρκική πολεμική βιομηχανία. Οι αρχικά αμήχανες τουρκικές αντιδράσεις («ολέθριο λάθος», «ανεξήγητες», «άδικες») γρήγορα μετατράπηκαν σε κούφιους λεονταρισμούς («Δεν συμβιβαζόμαστε» Χουλουσί Ακάρ 15/12/2020, «Σύντομα πάμε στο διάστημα – οι κυρώσεις δεν επηρεάζουν τις επιδιώξεις μας» Ρ.Τ. Ερντογάν 16/12/2020, «Σκοπός τους είναι να μπλοκάρουν τα άλματά μας στην αμυντική βιομηχανία» Ρ.Τ. Ερντογάν 17/12/2020, «Δεν εγκαταλείπουμε δικαιώματα και συμφέροντα στην ανατολική Μεσόγειο», «Δεν θα υποχωρήσουμε για τους S-400», «Θα προχωρήσουμε σε αντίποινα», «Οι κυρώσεις αποτελούν επίθεση στα κυριαρχικά μας δικαιώματα», Μεβλούτ Τσαβούσογλου, 17 Δεκεμβρίου 2020. Εξάλλου, ο Ρ.Τ. Ερντογάν, μέσα σε πελάγη ευτυχίας κατά την «παρέλαση νίκης» στο Μπακού κραυγάζοντας «Αύριο η Τουρκία παντού» (9 Δεκεμβρίου 2020), φρόντισε να θέσει θέμα Αζερικής μειονότητας μέσα στην πολυεθνική (όπως και η Τουρκία) Περσία. Για να αντιληφθεί κανείς το μέγεθος και την έκταση της διπλωματικής πρόκλησης απέναντι στην Περσία, αρκεί να φανταστεί ένα Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας να διακηρύσσει την αναγκαιότητα αυτοδιάθεσης δεκάδων εκατομμυρίων Κούρδων που διώκονται καθημερινά μέσα στην Τουρκία!

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: Η ευκαιριακή επιβολή τετελεσμένων και η εν συνεχεία επίμονη προσπάθεια νομιμοποίησης τους «με συνομιλίες», αποτελεί μια μονότονα επαναλαμβανόμενη «πρακτική» της Τουρκίας. Ο εκάστοτε ζητούμενος «διάλογος» στοχεύει αποκλειστικά και μόνο στη νομιμοποίηση τετελεσμένων που επιβλήθηκαν μονομερώς.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτυχίας της «πρακτικής» αυτής αποτελούν οι Η.Π.Α. που καλούντο υποκριτικά από την Τουρκία «σε συνομιλίες» προκειμένου να νομιμοποιηθεί το τετελεσμένο της αγοράς των Ρωσικών πυραύλων S-400 αλλά απάντησαν με κυρώσεις – έστω και καθυστερημένα.

Ας ευχηθούμε να αποτύχει και στην περίπτωση Ελλάδας και Κύπρου διότι η Τουρκία ζητάει επίμονα «διάλογο» και «διάσκεψη» για την Ανατολική Μεσόγειο με την «ισότιμη» συμμετοχή των ανδρείκελών της στην κατεχόμενη Κύπρο, με αποκλειστικό στόχο να «νομιμοποιήσει» τα τετελεσμένα σε βάρος της εθνικής κυριαρχίας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων των «συνομιλητών» της.

Παλιότερα βέβαια, το «σύστημα» αυτό δούλευε αποδοτικά. Στις μέρες μας όμως κανένας δεν πιστεύει τις υποκριτικές «εκκλήσεις» της Τουρκίας για «διάλογο» από τον οποίο επιδιώκει αποκλειστικά και μόνο να πάρει. Άσε που όποτε υποχρεώθηκε στο παρελθόν να αναλάβει «υποχρεώσεις» τις περιφρόνησε επιδεικτικά πριν ακόμα στεγνώσει το μελάνι της υπογραφής της!

Το τέλος του Ρ.Τ. Ερντογάν καθώς και των φανατικών ισλαμιστών και φασιστών που τον πλαισιώνουν, δεν φαίνεται ότι θα διαφέρει και πολύ από το τέλος του Σαντάμ Χουσεΐν, όπως έσπευσαν να τον προειδοποιήσουν οι Ιρανοί μετά την άκομψη προσπάθεια να επηρεάσει την κατάσταση μέσα στην σιιτική (και πολυεθνική) Περσία…

* Παντουρκισμός και τουρκική πολιτική απέναντι στον ελληνισμό περιγράφονται στο διαχρονικό, αυτοβιογραφικό βιβλίο «Το Θαύμα – Μια πραγματική ιστορία» που είναι διαθέσιμο εντελώς δωρεάν τόσο στην 5η Ελληνική έκδοση (2020) όσο και στην 3η Αγγλική έκδοση (2019) από την Βιβλιοθήκη του International Hellenic Association. Η δωρεάν ηλεκτρονική έκδοση του 2020 περιλαμβάνει επικαιροποιημένη βιβλιογραφία εκατοντάδων πηγών σε Ελληνικά, Αγγλικά, Γαλλικά και Τουρκικά βιβλία.

** Παρανοϊκός δικτάτορας: Χαρακτηρισμός που αποδόθηκε στον Ρ.Τ. Ερντογάν από τον διεθνή Τούρκο μπασκετμπολίστα Ενές Καντέρ (26 Μαρτίου 2020).