Πριν από λίγες μέρες προκλήθηκαν έντονες συζητήσεις από μία ανάρτηση στο facebook του Ομότιμου καθηγητή Γλωσσολογίας και πρώην πρύτανη του ΕΚΠΑ κ. Γεώργιου Μπαμπινιώτη σχετικά με τρεις λέξεις που έχουν μπει για τα καλά στη ζωή μας την περίοδο της πανδημίας του κορωνοϊού. Πρόκειται για τις λέξεις delivery, lockdown και take away (δύο λέξεις κατά τον κύριο καθηγητή). Ο κ. Μπαμπινιώτης αντιπρότεινε ελληνικές λέξεις ή όρους για τις συγκεκριμένες ξενόφερτες λέξεις.
Συγκεκριμένα, για το delivery (ντελίβερι) προτείνει το «τροφοδιανομή», για το lockdown (λοκντάουν) το «απαγορευτικό» και ανάλογα με την περίπτωση το γενικό ή μερικό απαγορευτικό και τέλος για το take away (τέικ αγουέι) το «για το σπίτι». Σχετικό άρθρο δημοσίευσε το protothema.gr στις 4/11/2020. Ας δούμε όμως περισσότερα στοιχεία για τις τρεις συγκεκριμένες λέξεις.
Ξεκινάμε από το delivery, που χρησιμοποιείται στη χώρα μας αρκετά χρόνια. Ο κ. Μπαμπινιώτης το 2020 προτείνει τη λέξη «τροφοδιανομή». Το 2019 όμως στην 5η έκδοση του «ΛΕΞΙΚΟΥ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ», στο οποίο έχουμε αναφερθεί σε δύο άρθρα μας, ο κ. καθηγητής έχει συμπεριλάβει τις λέξεις ντελίβερι και ντελιβεράς (σελ. 1421). Εκεί διαβάζουμε τα εξής:
ντελιβεράς: (ο)(ντελιβεράδες): υπάλληλος καταστήματος ή επιχείρησης, ο οποίος παραδίδει κατ’ οίκον συνήθ. με μηχανή έτοιμο φαγητό ή αγαθά που έχουν παραγγελθεί. Συνώνυμο:διανομέας (φαγητού)
ντελίβερι: (το)η παράδοση κατ’ οίκον έτοιμου φαγητού η αγαθών που έχουν παραγγελθεί: υπηρεσία καφέ / πίτσα, αλυσίδα καταστημάτων με ~ (η τίλντα, ~ αντικαθιστά τη λ.ντελίβερι).
Πριν από 1,5 χρόνο ο κ. καθηγητής είχε συμπεριλάβει, και ορθότατα, στο λεξικό του τις λέξεις ντελίβερι και ντελιβεράς. Εκεί όμως δεν έκανε καμία αναφορά σε τροφοδιανομή και τροφοδιανομέα. Τι άλλαξε και ξαφνικά προτείνει τις συγκεκριμένες λέξεις; Όπως βλέπουμε στους ορισμούς του λεξικού του, εκτός από το έτοιμο φαγητό, το ντελίβερι μπορεί να περιλαμβάνει και διανομή (άλλων) αγαθών. Συνεπώς, η τροφοδιανομή και ο τροφοδιανομέας δεν αποδίδουν πλήρως την έννοια των λέξεων ντελίβερι και ντελιβεράς.
Άλλωστε το ντελίβερι με 214.000 εμφανίσεις στο Google και ντελιβεράς (232.000) έχουν για τα καλά εδραιωθεί στην ελληνική γλώσσα. Και μάλιστα ενώ το ντελίβερι είναι άκλιτο, ο ντελιβεράς κλίνεται, όπως και άλλες παρόμοιες λέξεις ξενικής προέλευσης (π.χ.σεκιουριτάς). Αν παρ’ όλα αυτά κάποιοι επιμένουν να χρησιμοποιούμε ελληνικές λέξεις, υπάρχει και η λέξη πακετάς (3.840 εμφ. στο Google), που χρησιμοποιείται στη βόρεια Ελλάδα και ιδιαίτερα στην αγαπημένη μας Θεσσαλονίκη, αντί για τη λέξη ντελιβεράς. Η λέξη πακετάς προέρχεται από το πακέτο (pacchetto) που είναι λέξη ιταλικής προέλευσης! Όπως κάποτε, άγνωστο πότε, το πακέτο μπήκε στη γλώσσα μας και αφομοιώθηκε, το ίδιο πιστεύουμε ότι θα γίνει με το ντελίβερι και τις άλλες ξενικές λέξεις. Ερχόμαστε τώρα στο περιβόητο lockdown.
Η λέξη αυτή δεν υπάρχει ούτε στο Λεξικό Μπαμπινιώτη (2019) ούτε στο «Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας» της Ακαδημίας Αθηνών (2014), που αν και παλαιότερο, υπερτερεί και σε νεολογισμούς του Λεξικού Μπαμπινιώτη. Ανατρέξαμε στο κορυφαίο αγγλικό λεξικό Merriam Webster για να βρούμε περισσότερα στοιχεία για τη λέξη. Πρόκειται για μία σχετικά καινούρια λέξη, καθώς χρονολογείται από το 1973. Αυτή ήταν η πρώτη έκπληξή μας. Η δεύτερη είχε να κάνει με την αρχική σημασία της λέξης. Μεταφράζουμε από το Merriam Webster: lockdown: «ο περιορισμός των φυλακισμένων στα κελιά τους για ολόκληρη την ημέρα ή το μεγαλύτερο μέρος της ως προσωρινό μέτρο ασφαλείας».
Η σημασία με την οποία χρησιμοποιείται το lockdown στη χώρα μας σήμερα είναι μεταγενέστερη. Ο κύριος Μπαμπινιώτης προτείνει τη λέξη «απαγορευτικό». Η συγκεκριμένη λέξη χρησιμοποιείται κυρίως στην Ελλάδα για την απαγόρευση απόπλου καραβιών από τα λιμάνια, συνήθως λόγω σφοδρών ανέμων και γενικότερα κακοκαιρίας. Θεωρούμε ότι η λέξη απαγορευτικό δεν καλύπτει πλήρως την έννοια του lockdown και δημιουργεί σύγχυση. Πάντως στο Google οι λέξεις λοκντάουν( όπως είναι το σωστό, μία λέξη) με 14.900 εμφανίσεις και λοκ ντάουν με 90.500 εμφανίσεις δείχνουν ότι το lockdown τείνει να καθιερωθεί γραμμένο στα ελληνικά βέβαια.
Όσο για το take away ο κύριος Μπαμπινιώτης προτείνει το «για το σπίτι». Δηλαδή δεν μπορεί να πάρει κάποιος έναν take away καφέ για το γραφείο ή για μία βόλτα; Τόσο στην έντυπη όσο και την ηλεκτρονική μορφή του Merriam Webster βρήκαμε ότι το takeaway είναι μία λέξη και όχι δύο, (take away) όπως εσφαλμένα χρησιμοποιείται και στις κυβερνητικές ανακοινώσεις. Και το takeaway είναι σχετικά πρόσφατη λέξη (του 1961). Στις ΗΠΑ χρησιμοποιείται κυρίως ως αθλητικός όρος στο γκολφ και άλλα αθλήματα. Το takeaway χρησιμοποιείται κυρίως στη Μ. Βρετανία αντί για το takeout, το οποίο με τη σειρά του πρωτοεμφανίστηκε το 1965. Ας μην δημιουργήσουμε όμως περαιτέρω σύγχυση και ας μείνουμε με το takeaway προς το παρόν.Ο χρόνος θα δείξει τι θα γίνει και με τη λέξη αυτή.
Σύντομη ιστορία της ελληνικής γλώσσας
Το 1999 εκδόθηκε από το ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΑΙ ΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ (Ε.Λ.Ι.Α.) ένα μνημειώδες βιβλίο με τίτλο «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ», στο οποίο καταγράφεται η πορεία της από τα πανάρχαια χρόνια ως τα τέλη του 20ού αιώνα. Στο βιβλίο αυτό τα άρθρα υπογράφουν κορυφαίοι επιστήμονες: ο αείμνηστος Θ. Ι. Κακριδής, η Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, οι νυν ακαδημαϊκοί Θεόδωρος Παπαγγελής, Αντώνης Ρεγκάκος, Νικόλαος Κοντοσόπουλος και Πασχάλης Κιτρομηλίδης, οι κορυφαίοι γλωσσολόγοι Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, Γεώργιος Μπαμπινιώτης και Ιωάννης Καζάζης, ο σπουδαίος Βρετανός ελληνιστής και συγγραφέας Peter Mackridge κ.α. – με γενική επιμέλεια του καθηγητή Μιχάλη Κοπιδάκη.
Η ελληνική γλώσσα έχει ιστορία περίπου 4.000 ετών. Διαμορφώθηκε μέσα στον ελλαδικό χώρο και η συγκρότησή της δεν είναι αποτέλεσμα προϊστορικών ή πρωτοϊστορικών μαζικών μεταναστεύσεων. Από τον 8ο π. Χ. αιώνα η ελληνική γλώσσα παρουσιάζει μεγάλη διαλεκτική ποικιλία (αρκαδοκυπριακή, αιολική, δωρική, μακεδονική, ιωνική, αττική κλπ). Τον 6ο π. Χ. αιώνα οιΈλληνες άποικοι της Κάτω Ιταλίας και της Σικελίας εισήγαγαν τις πρώτες ελληνικές λέξεις στα λατινικά. Παρά τον βαθύ διχασμό ανάμεσα στον φυσικό και στον γραπτό λόγο, η ελληνική γλώσσα κατορθώνει στη διαπάλη της με τη λατινική στην Ανατολή να εξέλθει νικήτρια.
protothema.gr
