Η μέση αγελάδα γαλακτοπαραγωγής στην Αμερική παράγει 30 λίτρα γάλα την ημέρα, ενώ μια αγελάδα στην Αφρική μόλις 1,6 λίτρα. Αυτή η διαφορά, που είναι σχεδόν 19 φορές μεγαλύτερη, έχει τεράστιες συνέπειες.
Η μείωση αυτής της διαφοράς, έστω και κατά ένα μέρος, θα μπορούσε να συμβάλει στη μείωση της φτώχειας, στη βελτίωση της διατροφής των παιδιών, στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, και ίσως ακόμα και στη μείωση της πιθανότητας εμφάνισης εμφυλίων πολέμων. Με λίγα λόγια, θα μπορούσε να αλλάξει αισθητά τον κόσμο προς το καλύτερο – όπως εξηγεί σε ανάλυσή του ο Economist.
Τα καλά νέα είναι ότι οι αγελάδες μπορούν να γίνουν πιο παραγωγικές, χάρη στη διάδοση παλιών και νέων τεχνολογιών. Ωστόσο, οι ανελαστικές παραδόσεις και η ίδια η κλιματική αλλαγή καθιστούν αυτό το έργο δυσκολότερο.
Στις πλούσιες χώρες, οι αγελάδες έχουν γίνει «κόκκινο πανί». Κάποιοι αποφεύγουν το κόκκινο κρέας και στρέφονται σε φυτικά γάλατα. Οι περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένοι ανησυχούν, και δικαίως, ότι τα βοοειδή ευθύνονται για το 7% των ανθρωπογενών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου—πολύ περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο είδος ζώων κτηνοτροφίας.
Και ορισμένοι έχουν προβλέψει, από την παρουσίαση του πρώτου τεχνητού κρέατος το 2013, ότι το «καλλιεργημένο» στα εργαστήρια κρέας, που παράγεται χωρίς σφαγή, θα αντικαταστήσει το παραδοσιακό μόλις γίνει αρκετά φτηνό και νόστιμο.
Αυξάνεται η κατανάλωση
Ίσως αυτή η μέρα να έρθει. Προς το παρόν, όμως, οι αγελάδες γίνονται όλο και πιο σημαντικές, σημειώνει ο Economist. Ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ (FAO) αναμένει ότι η παγκόσμια κατανάλωση βοείου κρέατος θα αυξηθεί κατά 11% έως το 2033, ενώ η κατανάλωση γάλακτος θα αυξηθεί κατά 17%, καθώς ο πληθυσμός της Γης μεγαλώνει και περισσότεροι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα να καταναλώνουν περισσότερη ζωική πρωτεΐνη.
Οι κτηνοτρόφοι αντιμετωπίζουν δύο προκλήσεις. Πρώτον, να καλύψουν τη διαρκώς αυξανόμενη ζήτηση για προϊόντα βοοειδών, ακόμη και καθώς ο καιρός γίνεται πιο θερμός και απρόβλεπτος σε πολλές περιοχές. Δεύτερον, να περιορίσουν τις εκπομπές μεθανίου που παράγουν οι αγελάδες τους, οι οποίες συμβάλλουν στην υπερθέρμανση του πλανήτη.
Στον πρώτο τομέα έχει σημειωθεί εντυπωσιακή, αν και άνιση, πρόοδος. Στην Ινδία, που φιλοξενεί τα περισσότερα βοοειδή στον κόσμο, η επιλεκτική αναπαραγωγή και η καλύτερη διαχείριση αύξησαν την παραγωγή γάλακτος ανά αγελάδα από 3,8 λίτρα την ημέρα το 2013 σε 5,3 το 2022. Η παγκόσμια αύξηση ήταν πιο μέτρια: από 6,4 σε 7,4 λίτρα. Τα βοοειδή στις φτωχές χώρες παραμένουν πολύ πίσω από τους «συναδέλφους» τους στις πλούσιες χώρες, γεγονός που σημαίνει ότι «οι ευκαιρίες για ανάπτυξη είναι τεράστιες», όπως λέει ο Dominik Wisser του FAO.
«Αγκάθι» οι εκπομπές μεθανίου
Δυστυχώς, οι εκπομπές από τα βοοειδή συνεχίζουν να αυξάνονται. Οι αγρότες έχουν ελάχιστα κίνητρα για να τις μειώσουν. Οι κυβερνήσεις διστάζουν να επιβάλουν κανονισμούς που θα μπορούσαν να αυξήσουν τις τιμές των τροφίμων, οι καταναλωτές είναι επιφυλακτικοί απέναντι σε πρόσθετα τροφής που μειώνουν το μεθάνιο και είναι δυσκολότερο να παρακολουθούνται οι εκπομπές από τις αγελάδες σε σύγκριση με, π.χ., τους σταθμούς παραγωγής ενέργειας, δεδομένου ότι υπάρχουν 1,5 δισεκατομμύριο αγελάδες και πολλοί ιδιοκτήτες είναι νομάδες.
Ωστόσο, η αύξηση της παραγωγικότητας—κάτι που οι αγρότες έχουν κάθε κίνητρο να επιδιώξουν—οδηγεί σε χαμηλότερες εκπομπές ανά ποτήρι γάλακτος. Μια αγελάδα που παράγει δέκα λίτρα την ημέρα εκπέμπει πολύ λιγότερο μεθάνιο από δύο αγελάδες που παράγουν από πέντε λίτρα η καθεμία, όπως επισημαίνει η Sonja Leitner του Διεθνούς Ινστιτούτου Έρευνας για την Κτηνοτροφία (ILRI) στο Ναϊρόμπι.
Στην αύξηση της παραγωγικότητας το κλειδί
Ο FAO εξέτασε 11 τρόπους για τη μείωση των εκπομπών από τα βοοειδή: η αύξηση της παραγωγικότητας είναι το κλειδί. Είναι πολύ πιο αποτελεσματική από τη γενετική τροποποίηση ή την αλλαγή στη διατροφή των αγελάδων.
Τα πρώτα βήματα απαιτούν πολύ χαμηλή τεχνολογία. Ο Alfred Kering, ένας μικροκαλλιεργητής κοντά στο Eldoret της Κένυας, αύξησε την ημερήσια παραγωγή κάθε αγελάδας του από ένα λίτρο σε οκτώ, μειώνοντας απλώς τον αριθμό τους. Συνήθιζε να κρατά όσες περισσότερες αγελάδες μπορούσε, γιατί ανάμεσα στους ανθρώπους του, τους Καλεντζίν, ένας άνδρας κρίνεται από το μέγεθος του κοπαδιού του. Το πρόβλημα ήταν ότι δεν είχε αρκετή γη για να τις ταΐσει όλες σωστά.
Ένας γεωπόνος του πρότεινε να πουλήσει μερικές. Τώρα έχει μόνο τρεις, αλλά είναι καλά ταϊσμένες και παράγουν υπερδιπλάσιο γάλα απ’ ό,τι οι δέκα, που είχε παλαιότερα. Πουλά το πλεόνασμα, έχει καλύτερο εισόδημα και τα παιδιά του τρέφονται καλύτερα και αρρωσταίνουν λιγότερο, όπως λέει. Επίσης, δεν δυσκολεύεται πλέον να πληρώνει τα σχολικά δίδακτρα.
Επιλεκτική αναπαραγωγή
Το επόμενο βήμα για την αύξηση της παραγωγικότητας—η επιλεκτική αναπαραγωγή—είναι πιο εξελιγμένο. Δεν μπορεί κανείς απλώς να πάρει μια αγελάδα υψηλής απόδοσης από την Αμερική, να τη μεταφέρει στην Αφρική και να περιμένει να ευδοκιμήσει. Η ζέστη και τα έντομα πιθανότατα θα τη σκοτώσουν. Οι αγρότες χρειάζονται υβρίδια που είναι αποδοτικά σε γάλα, αλλά και ανθεκτικά στις τοπικές συνθήκες.
Ένα πρόβλημα είναι ότι οι μικροκαλλιεργητές, όπως ο Kering, συνήθως δεν κρατούν αρχεία για την καταγωγή των αγελάδων τους. Μερικοί απλώς ζητούν βοήθεια από τον γείτονα για να γονιμοποιήσουν τις αγελάδες τους, γεγονός που ενισχύει την ενδογαμία και οδηγεί σε ανθυγιεινούς απογόνους. Άλλοι έχουν προσπαθήσει να δημιουργήσουν καλύτερα υβρίδια, αλλά εμποδίζονται από την έλλειψη γνώσης για το τι διαθέτουν εξαρχής.
Από το 2016, λοιπόν, επιστήμονες από το πρόγραμμα Africa Asia Dairy Genetic Gains (AADGG), το οποίο διευθύνεται από το ILRI και υποστηρίζεται από το Ίδρυμα Gates, συλλέγουν δεδομένα για τη γενετική και την παραγωγικότητα των αγελάδων στις αναπτυσσόμενες χώρες. Έχουν συλλέξει τρίχες από 15.000 αγελάδες σε Αιθιοπία, Κένυα και Τανζανία και χρησιμοποίησαν το DNA για να δημιουργήσουν μια βάση δεδομένων με γενετικά προφίλ βοοειδών.
Επιπλέον, το AADGG συνεργάζεται με μια κινητή εφαρμογή που επιτρέπει στους αγρότες να συλλέγουν και να μεταδίδουν δεδομένα για την κάθε αγελάδα, όπως την παραγωγή γάλακτος, την υγεία, την τοποθεσία και άλλα. Η εφαρμογή χρησιμοποιεί μοντέλα για να προβλέψει ποιοι γενετικοί συνδυασμοί μπορεί να λειτουργήσουν καλύτερα σε συγκεκριμένα μέρη. Στην αρχή, ήταν δύσκολο να πειστούν οι μικροκαλλιεργητές να μοιραστούν πληροφορίες—πολλοί πίστευαν ότι θα χρησιμοποιηθούν για φορολόγηση. Τελικά, όμως, συνεργαζόμενοι με την εταιρεία iCow, το AADGG συνήθισε τους αγρότες να λαμβάνουν συμβουλές ψηφιακά. Όσοι συμμετείχαν στο έργο στην Τανζανία είδαν την παραγωγικότητά τους να αυξάνεται κατά 50%.
Η διάδοση των γνώσεων
Σταδιακά, οι γνώσεις διαδίδονται. Ο Daniel Kemboi, ένας άλλος αγρότης από την κοινότητα των Καλεντζίν, λέει ότι βρίσκει το σωστό σπέρμα ταύρου ψάχνοντας στο διαδίκτυο. Περιηγείται σε έναν ιστότοπο που του επιτρέπει να επιλέγει χαρακτηριστικά, όπως υψηλότερη παραγωγή γάλακτος ή μεγαλύτερη αντοχή στη ζέστη. Η απόδοσή του αυξήθηκε από 12-15 λίτρα ανά αγελάδα σε σχέση με πριν από πέντε χρόνια, στα 26. Έχει επίσης κατασκευάσει υπόστεγο για τις αγελάδες του, για να τις προστατεύει από τις αυξανόμενες θερμοκρασίες—ένα πρόβλημα για το οποίο παραπονιούνται όλοι οι τοπικοί αγρότες. Λέει ότι πλέον κερδίζει δέκα φορές περισσότερα χρήματα.
Σε εθνικό επίπεδο, η παραγωγικότητα ανά αγελάδα στην Κένυα αυξήθηκε από 1,8 λίτρα το 2013 σε 2,3 το 2022. Αυτό είναι υψηλότερο από τον αφρικανικό μέσο όρο, αλλά πολύ χαμηλότερο από ό,τι έχουν δείξει οι αγρότες του έργου AADGG ότι είναι δυνατόν. Είναι επίσης πολύ χαμηλότερο από ό,τι χρειάζονται οι ντόπιοι. Περίπου το 35% των Κενυατών είναι υποσιτισμένοι. Η επιπλέον πρωτεΐνη και ο σίδηρος, απαραίτητα για την ανάπτυξη του εγκεφάλου, θα ήταν πολύ χρήσιμα γι’ αυτούς—και πράγματι για το 22% των παιδιών παγκοσμίως κάτω των πέντε ετών που είναι καθηλωμένα στη σωματική τους ανάπτυξη λόγω έλλειψης σωστής διατροφής. Μια μελέτη των Beliyou Haile και Derek Headey του International Food Policy Research Institute στην Ουάσιγκτον βρήκε ότι η αύξηση της κατανάλωσης γάλακτος σε μια χώρα σχετίζεται με μεγάλη μείωση της παιδικής καθυστέρησης ανάπτυξης, ακόμη και λαμβάνοντας υπόψη το εισόδημα.
Οι συγκρούσεις που οδηγούν ακόμη και σε εμφύλιο
Η πίεση για προσαρμογή είναι ιδιαίτερα έντονη μεταξύ των νομάδων κτηνοτρόφων. «Συνήθιζα να μετακινούμαι από μέρος σε μέρος, ακολουθώντας τη βροχή», θυμάται ο Daniel Sinkeet, ένας 59χρονος βοσκός της φυλής των Μασάι από τη νότια Κένυα. Η έντονη ξηρασία από το 2021 έως το 2023 τον έκανε να συνειδητοποιήσει ότι ο τρόπος ζωής του δεν είναι βιώσιμος.
Όταν το τοπικό βοσκοτόπι ξεράθηκε, προσπάθησε να σώσει τις αγελάδες του με τον παραδοσιακό τρόπο—οδηγώντας τες σε μια πορεία 200 χιλιομέτρων για να βρει φρέσκο χορτάρι και νερό, μετακινούμενος τη νύχτα για να αποφύγει τη ζέστη. Πολλές πέθαναν από δίψα ή ασθένειες. Αναγκάστηκε να πουλήσει άλλες σε άσχημες τιμές, για να αγοράσει τροφή για τις επιζήσασες. Το κοπάδι του μειώθηκε από 300 σε 200 κεφάλια.
Αν οι ξηρασίες γίνουν πιο έντονες, οι συγκρούσεις μεταξύ βοσκών και μόνιμων αγροτών θα μπορούσαν να πολλαπλασιαστούν. Σε καλές χρονιές, οι νομάδες βόσκουν τις αγελάδες τους σε περιθωριακά εδάφη μέχρι να έχουν θερίσει οι αγρότες τις καλλιέργειές τους. Στη συνέχεια, με την άδεια των αγροτών, αφήνουν τις αγελάδες τους να φάνε τα υπολείμματα, πληρώνοντάς τους σε χρήμα και κοπριά.
Αλλά όταν οι βροχές αποτυγχάνουν, οι βοσκοί αναγκάζονται να μετακινηθούν πριν τη συγκομιδή, και οι αγελάδες τους συχνά καταστρέφουν τις αθέριστες καλλιέργειες. Αυτό μπορεί να πυροδοτήσει συγκρούσεις, οι οποίες ενδέχεται να κλιμακωθούν σε εθνοτικές διαμάχες. Μια μελέτη των Eoin McGuirk του Πανεπιστημίου Tufts και Nathan Nunn του Harvard διαπίστωσε ότι η ξηρασία σε νομαδικές περιοχές εξηγεί «σημαντικό ποσοστό» συγκρούσεων στην Αφρική μεταξύ 1989 και 2018, συμπεριλαμβανομένων εμφυλίων πολέμων.
Ο κ. Sinkeet κατέληξε με βαριά καρδιά στο συμπέρασμα ότι η λύση είναι να εγκατασταθεί μόνιμα. Αντί να αφήνει τις αγελάδες του να περιπλανώνται, πλέον φέρνει την τροφή σε αυτές. Καλλιεργεί καλαμπόκι, μηδική και χόρτο Napier, τα οποία τους ταΐζει σε ταΐστρες. Είναι ένα ψυχολογικό πλήγμα για εκείνον, ως περήφανο μέλος των Μασάι, να σταματήσει να περιπλανιέται. Αλλά αν η παραγωγικότητα των βοσκών αυξηθεί και γίνουν πιο στατικοί, ένας από τους μεγάλους λόγους πολέμων στην Αφρική μπορεί να εξαλειφθεί.
